Idea utrwalenia i udostępnienia polskiego folkloru, która przyświecała twórcom zespołu i miała szczególne znaczenie w okresie powojennym, realizowana jest do dziś. W repertuarze „Mazowsza” są pieśni i tańce z 42 regionów folklorystycznych całej Polski, a na scenie można oglądać kostiumy zaprojektowane przez Mirę Zimińską-Sygietyńską, bazujące na oryginalnych strojach ludowych.
„Mazowsze” dało ponad 7000 koncertów dla 23 milionów widzów w 50 krajach świata i jest nazywane Ambasadorem Kultury Polskiej. W pałacu karolińskim, historycznej siedzibie „Mazowsza", mieszczą się izby pamięci ze zbiorami muzealnymi. Ekspozycję tworzą wnętrza upamiętniające założycieli zespołu „Mazowsze” - Pokój Tadeusza Sygietyńskiego, Gabinet Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej oraz sale poświęcone zasłużonym artystom.
Oryginalny i różnorodny zbiór stanowią pamiątki przywiezione przez „Mazowsze” z tournée koncertowych po całym świecie.
Jest też niewielka wystawa polskiej sztuki ludowej. Najcenniejszą kolekcją muzealną są „„Kostiumy „Mazowsza””, w której oprócz kostiumów eksponowane są instrumenty i rekwizyty sceniczne oraz elementy oryginalnych strojów regionalnych. Od 1999 r. PZLPiT „Mazowsze” jest instytucją kultury Sejmiku Województwa Mazowieckiego.
W Izbach pokazywana jest tylko niewielka część zgromadzonych zbiorów. Dlatego powstał projekt przekształcenia całego pałacu na cele muzealne. Został złożony wniosek o środki na ten cel. Oby tylko nie przedobrzono, jak to widać na przykładzie upiększenia części karolińskiego parku.
Dzięki środkom przekazanym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego oraz znaczącemu wsparciu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego powstała nowa siedziba zespołu: Europejskie Centrum Matecznik Mazowsze (ECMM).
Oficjalne otwarcie sali widowiskowo-edukacyjnej Matecznika odbyło się 17 października 2009 r. Ze środków europejskich wyremontowano także inne obiekty oraz w części reprezentacyjnej parku nasadzono mnóstwo roślinności w przeróżnych konfiguracjach. Zapomniano tylko o tym, że potrzebne będą osoby do stałej pielęgnacji takiego parku. Efekt obecnie jest taki, że Matecznik „Mazowsza” kojarzyć mi się będzie z chwastami. A już jako zupełnie przygnębiający zapamiętam widok betonowych „miśków” podarowanych Mirze Zimińskiej-Sygietyńskiej po koncertach w Rzeszowie w latach 70. XX w. Za życia artystki „miśki” pełniły rolę kwietników, teraz są smutnym elementem wśród chaszczy.
Pałac w Karolinie
Moda na Otrębusy rozpoczęła się na początku XX wieku. Choć miejscowość nie miała wtedy połączeń kolejowych, drogi były piaszczyste, a ziemie mało urodzajne, to zaczęli sprowadzać się tu ludzie, którzy cenili zarówno dobry klimat w sąsiedztwie lasu otaczającego wieś od strony południowej i wschodniej, jak też idealny spokój. Nic dziwnego, że narodziła się idea stworzenia tu miejscowości leczniczej i wypoczynkowej, głównie dla mieszkańców Warszawy, podobnej do tych, jakie właśnie zaczęły powstawać wokół stolicy.
W 1902 roku Warszawskie Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi kupiło od Feliksa Bobrowskiego nieruchomość w Karolinie („Dacza Karolin”, „Osada Karolin”, „Kolonia Karolin”). W 1909 roku wmurowany został kamień węgielny pod budowę pałacu w Karolinie; architektem był Czesław Domaniewski. Nazwa pochodzi od imienia mieszkanki Otrębus Karoliny Bobrowskiej, żony pierwszego właściciela, Feliksa Bobrowskiego. Najpierw był tu sierociniec prowadzony przez siostry zakonne, a w czasie pierwszej wojny światowej (1914-1918) niemiecki szpital wojskowy. Po pierwszej wojnie Towarzystwo Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi założyło tu „Sanatorium dla zmęczonych nerwowo”, prowadzone do września 1939 roku przez dr Wacława Knoffa. W czasie okupacji, po likwidacji Towarzystwa, Mira Zimińska, korzystając ze znajomości z państwem Knoffami, zorganizowała tu na prośbę Związku Literatów dom wypoczynkowy dla pisarzy warszawskich.
W 1946 roku Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi zostało na krótko reaktywowane i państwo Knoffowie usiłowali na powrót uruchomić tu sanatorium. Jednak w 1948 roku Towarzystwo ponownie zlikwidowano, a budynek przekazano Państwowemu Zespołowi Ludowemu Pieśni i Tańca„Mazowsze”, którego założycielem był Tadeusz Sygietyński. W 1950 roku tancerze z zespołu mieszkali m.in. w pobliskim dworku, Toeplitzówce. W 1955 roku zmarł Tadeusz Sygietyński. W późniejszym okresie funkcję dyrektora przejęła jego żona, Mira Zimińska-Sygietyńska.
Pałac karoliński, elewacja frontowa
Od 1948 r., kiedy Tadeusz Sygietyński i Mira Zimińska-Sygietyńska założyli zespół „Mazowsze", pałac karoliński stał się miejscem pracy i nauki, a także drugim domem dla przyjeżdżającej tu z całej Polski młodzieży. Już w pierwszym roku działalności grupa młodych artystów liczyła ok. 100 osób, a pedagogów i pracowników administracji było 40. Na parterze pałacu mieściły się pokoje sypialne chłopców, na piętrze dziewcząt. Zajęcia z teorii muzyki, lekcje śpiewu oraz nauka przedmiotów ogólnokształcących odbywały się w pięciu salach lekcyjnych. Grę na instrumentach młodzież ćwiczyła także w sypialniach. Do czasu dobudowania do pałacu sal prób w tzw. barakach (lata 1950- 1951) taniec ludowy ćwiczono w holu parteru i na piętrze. W gmachu pałacu zorganizowano także świetlicę szkolną, w której prowadzono zajęcia, m.in. z haftu, wycinanek czy malowania na szkle.
Na parterze, przy głównym wejściu, była kancelaria, a w suterenie kuchnia ze stołówką, magazyn żywności i kotłownia. W zabudowanych loggiach balkonowych parteru i piętra zaczęto gromadzić pamiątki z licznych tournees zagranicznych „Mazowsza", co dało początek zbiorom muzealnym. Po premierze „Mazowsza”, która odbyła się 6 listopada 1950 r. w Teatrze Polskim Warszawie, przed gmachem pałacu postawiono głaz, upamiętniający twórców zespołu. Na kamieniach ułożonych na skwerze przed pałacem karolińskim zostały wyryte nazwy krajów i daty tournée koncertowych „Mazowsza”.
Sala baletowa
Zbudowana została w 1950 r. jako miejsce prób dla powiększającego się młodego zespołu.
W tej sali Tadeusz Sygietyński przygotowywał „Mazowsze” do premierowego koncertu w Teatrze Polskim w Warszawie 6 listopada tegoż roku. Sala służyła artystom „Mazowsza” ponad 60 lat, choć miała być budynkiem tymczasowym.
Otoczona roślinnością karolińskiego parku, z wejściem od strony dziedzińca frontowego, z łącznikiem z gmachem pałacu, była budynkiem drewnianym o przestronnym i widnym wnętrzu. Ściany i sufit wyłożone były płytą pilśniową, a podłogę wykonano z desek. Przy drzwiach wejściowych umieszczone były niewielkie garderoby.
W 1951 r. dobudowano do niej mniejszą salę z przeznaczeniem do zajęć chóru. Obydwa budynki nazywano barakami - dużym i małym. Duży barak stał się ostatecznie salą baletową.
Na ścianie głównej zamontowano lustra dla tancerzy, przy ścianach bocznych drążki do ćwiczeń, a w rogu sali ustawiono skrzynkę z kalafonią. W sali baletowej odbywały się próby bieżącego repertuaru „Mazowsza”, zajęcia z tańca ludowego, ćwiczono też balet klasyczny.
W tym największym pomieszczeniu Karolina odbywały się próby generalne zespołu wraz z orkiestrą. Wnętrze to służyło również ważnym uroczystościom „Mazowsza”. Tu obchodzono jubileusze, wręczano odznaczenia i nagrody, przyjmowano ważnych gości zespołu.
Zakątek Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej
Niewielki placyk na skraju karolińskiego parku, od strony frontowej pałacu, otoczony niegdyś krzewami i kwiatami, był ulubionym miejscem odpoczynku Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej.
Spędzała tam wolne chwile, przyjmując gości, pijąc kawę i przysłuchując się próbom, odbywającym się w barakach.
Kiedy po śmierci Tadeusza Sygietyńskiego w 1955 r. została dyrektorką „Mazowsza”, rytmy jej życia wyznaczała praca dla zespołu, a Karolin stał się jej drugim domem. Codziennie o 9 rano czarna wołga przywoziła ją do Karolina, by późnym wieczorem odwieźć do warszawskiego mieszkania przy Krakowskim Przedmieściu.
Po wielu godzinach pracy w gabinecie karolińskiego pałacu, w salach prób, w pracowniach krawieckich, czuwania nad całością spraw artystycznych i administracyjnych, Mira Zimińska-Sygietyńska lubiła odpocząć wśród zieleni, spacerując do parku ze swoim psem Gizelą. W Zakątku Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej ustawiona była zadaszona bujawka, a także stolik kawowy i kilka krzeseł. Siedem betonowych „miśków”, podarowanych Mirze Zimińskiej-Sygietyńskiej po koncertach w Rzeszowie w latach 70. XX w. pełniło rolę kwietników.
Pałac karoliński, elewacja parkowa
Charakterystycznymi elementami architektury tej części pałacu są taras i podwójne schody prowadzące do parku. Na osi znajduje się placyk z klombem, a dalej piękna aleja lipowa, miejsce spacerów Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej i młodych artystów.
W latach 1953-1955 po obu stronach pałacu zbudowano dwie murowane oficyny. Budynek po lewej stronie przeznaczono na bursę dla młodzieży, dzięki czemu w pałacu zwolniły się pomieszczenia na sale lekcyjne i pokoje administracji.
Oficyna po prawej stronie miała pierwotnie zastąpić tymczasowe baraki, służąc jako miejsce prób zespołu. Ostatecznie jednak umieszczono tam założoną w tym czasie przez Tadeusza Sygietyńskiego orkiestrę „Mazowsza”. W budynku „Wawelu” (nazwa od kasetonowego sufitu we wnętrzu), oprócz przestronnej dwukondygnacyjnej sali prób, znajdował się magazyn instrumentów, a w latach 70. XX w. także studio nagrań.
W 2002 r. z inicjatywy byłych członków zespołu „Mazowsze” przed tarasem pałacu stanął pomnik profesora Tadeusza Sygietyńskiego, dłuta Jana Bohdana Chmielewskiego.
Archiwalne afisze i plakaty
Wystawa prezentuje najstarsze afisze i plakaty, które wśród innych druków akcydensowych, takich jak programy, ulotki i foldery, obok wydawnictw książkowych, albumów, fotografii czy wycinków prasowych, są nośnikami informacji dokumentujących koncertową działalność zespołu „Mazowsze”. Żywot afisza i plakatu - druków ulotnych - jest krótki, pojawiają się na kilka dni przed zapowiadanym wydarzeniem, a znikają z murów i ze słupów ogłoszeniowych w chwilę po zgaśnięciu świateł na scenie. Z nielicznych można odczytać dokładną datę, zazwyczaj jest tylko dzień tygodnia i godzina spektaklu.
Afisze i plakaty „Mazowsza” zgromadzone na wystawie pochodzą z lat 1954 - 1980 i obejmują 87 obiektów. Wystawa jest zlokalizowana na parterze pałacu karolińskiego, eksponaty wiszą na ścianach korytarzy i klatek schodowych. Liczne z nich zostały tu przeniesione z innych pomieszczeń pałacu, by stworzyć zbiór tych najbardziej wartościowych, najstarszych, dokumentujących wydarzenia koncertowe z pierwszych 30 lat istnienia „Mazowsza”. Można z nich odczytać nazwy wielu miast na świecie, na wszystkich niemal kontynentach, przez które wiodły trasy koncertowe „Mazowsza”. Są nazwy teatrów, sal koncertowych, nazwy festiwali folklorystycznych, konkursów oraz innych wydarzeń artystycznych, w których zespół brał udział.
W latach 50. XX w. dominował afisz literniczy. Najstarszym datowanym afiszem jest tu pochodzący z roku 1954 (M/Maz/Pol/340), zapowiadający występy w Paryżu, pierwszym mieście zza „żelaznej kurtyny”, gdzie śpiewało i tańczyło „Mazowsze”. Wartość dokumentalna tego eksponatu jest nie do przecenienia, bo jest to jedyny afisz, na którym znajduje się nazwisko profesora Tadeusza Sygietyńskiego jako dyrektora artystycznego i dyrygenta zespołu „Mazowsze”.
W latach 60. XX w. pojawił się plakat, czyli afisz z elementami graficznymi, często wielobarwny. Z tej grupy druków na wystawie znajduje się projekt plakatu z wmontowanymi zdjęciami Zespołu (M/Maz/Pol/418), towarzyszący pierwszemu tournée „Mazowsza” do USA w 1961 roku. Na szczególną uwagę zasługują dwa słynne plakaty autorstwa Waldemara Świerzego (M/Maz/Pol/373 i M/Maz/Pol/421), którymi przez kilkanaście lat oklejano słupy i gabloty sal teatralnych i koncertowych w Polsce i na świecie, a których grafika przez wiele lat była swoistym logo zespołu „Mazowsze”.
Ekspozycja jest włączona w trasę zwiedzania Izb pamięci, dopełniając informacje przekazywane zwiedzającym przez oprowadzającego. Afisz z Paryża został na stałe włączony do ekspozycji Pokój Tadeusza Sygietyńskiego. Część zbioru wkomponowano w zaaranżowane wcześniej ściany holu z wycinankami, zdjęciami, czy jak na klatce schodowej głównego wejścia - z dwoma dużymi banerami z roku 2000. Część obiektów jest starannie oprawiona w drewnianą ramę i szkło, część pozostała nieoprawiona. Stan zachowania wielu z nich jest trudny, niektóre wymagają pilnej konserwacji.
Biały Domek
Biały Domek, będący oficyną pałacu karolińskiego, zbudowany w 1911 r. według projektu Czesława Domaniewskiego, był przeznaczony na dom lekarza. Do wybuchu II wojny światowej mieszkał tu dr Wacław Knoff, dyrektor sanatorium w Karolinie. Obok budynku mieszkalnego powstał kompleks zabudowań gospodarczych, m.in. stajnie, wozownia, murowana kotłownia oraz lodownia.
W 1949 r. w Białym Domku zamieszkali założyciele „Mazowsza” - Mira Zimińska-Sygietyńska i Tadeusz Sygietyński, a także pedagodzy i pracownicy administracji. To właśnie tutaj profesor Tadeusz Sygietyński skomponował większość utworów dla zespołu „Mazowsze”.
Dawne stajnie zaadaptowano na garaże, w których parkowały 3 samochody: citroën Tadeusza Sygietyńskiego, gazik, którym dowożono do Karolina zaopatrzenie i mazowszański samochód osobowy - beżowa warszawa. Po śmierci profesora Sygietyńskiego parkowano tu czarną wołgę, którą wożono Mirę Zimińską-Sygietyńską. W latach 70. XX w. w Białym Domku były mieszkania pracownicze oraz pralnia, magiel i stolarnia.
Tadeusz Sygietyński
Tadeusz Sygietyński urodził się 24 września 1896 roku w Warszawie. „Wychowałem się - napisał w życiorysie - w otoczeniu najznakomitszych literatów, malarzy, muzyków i uczonych owych czasów. Naukowo dom był nasycony pozytywizmem, z wybitnym nastawieniem na etnografię, folklor i humanistykę”.
Od dziecka przejawiał wybitne zdolności muzyczne. Komponować zaczął mając 11 lat. Uczył się w szkole muzycznej we Lwowie, gdzie przeniosła się jego rodzina. Trudna sytuacja materialna zmusiła go do podjęcia pracy. I tak jako czternastolatek był już korepetytorem chórów w Konserwatorium i Operze Lwowskiej.
W 1911 roku wrócił do Warszawy, gdzie uczęszczając do Instytutu Muzycznego, pobierał nauki u najwybitniejszych pedagogów: Henryka Melcera, Zygmunta Noskowskiego. Studia kontynuował w Lipsku i Wiedniu u samych znakomitości: Maxa Regera, Hugona Riemanna i Arnolda Schonberga. W 1913 roku po raz pierwszy został wykonany publicznie utwór Sygietyńskiego „Kantata na setną rocznicę śmierci Księcia Józefa Poniatowskiego”. W latach dwudziestych dyrygował zespołami operowymi w Gratzu, Zagrzebiu i Lublanie. W tym czasie zorganizował również filharmonię w Dubrowniku, która działa do dziś. Po powrocie do Warszawy (1926) przez długie lata współpracował z Polskim Radiem (jako reżyser muzyczny i autor popularnych słuchowisk), teatrami rewiowymi (jako dyrygent i kompozytor), takimi jak: Wesoły Wieczór, Teatr Rozmaitości, Qui Pro Quo, Teatr Letni, Ali-Baba. Był też dyrygentem teatralnym we Lwowie, w Krakowie, Łodzi i Warszawie.
W czasie II wojny światowej komponował i akompaniował Mirze Zimińskiej-Sygietyńskiej podczas jej koncertów. Wówczas też zrodził się pomysł założenia zespołu ludowego, który, jak się okazało, stał się twórczym i artystycznym spełnieniem. Nieprzerwanie przygotowywał się do tego projektu, gromadząc i opracowując pieśni i przyśpiewki ludowe, zbierając informacje o utalentowanej młodzieży.
Był wybitnym kompozytorem i aranżerem, wspaniałym pedagogiem i autorytetem, lecz przede wszystkim wielkim człowiekiem, pełnym ciepła, skromności i wrażliwości. Skomponował piosenki ludowe, 20 tańców ludowych (najbardziej znane to: „Trzy tańce polskie na orkiestrę” i „Oberek na orkiestrę”), 28 piosenek estradowych, operę-balet „Karczma na rozdrożu”, „Szkice mazowieckie” i koncert fortepianowy „Capriccio”.
Zmarł 19 maja 1955 roku w Warszawie.
Znani o Sygietyńskim
„Wiemy - rzecz prosta - w jakim stopniu twórczość ludowa inspirowała Chopina. Ale Tadeusz Sygietyński odkrył dla nas piękno prawdziwej ludowej pieśni, pokazał jej niezwykłe bogactwo artystyczne, stworzył z „Mazowsza” instrument, na którym wydobył z tej pieśni ton dotychczas nieznany, a dla zwykłych słuchaczy - niespodziewany. Serce i ucho Mickiewicza zdołało dosłyszeć, że żadne żaby nie grają tak pięknie jak polskie. Serce i ucho Sygietyńskiego wydobyło z pieśni gminnej ukryte w niej skarby muzycznego ludowego geniuszu. W jego mistrzowskich rękach ten diament po oszlifowaniu nabrał olśniewającego blasku”. - Jan Brzechwa.
„Nazwisko Tadeusza Sygietyńskiego, najściślej związane z „Mazowszem”, stało się symbolem tego zespołu. Jego pieśni śpiewają ludzie na kilku kontynentach. Milionom słuchaczy otworzyły one serca na piękno polskiego folkloru, nauczyły go kochać, rozumieć i cenić”. - Andrzej Wróblewski.
„Kiedy „Mazowsze” wyjeżdżało za granicę, najwięksi mistrzowie świata, najwybitniejsi krytycy zdumiewali się wspaniałą robotą muzyczną Tadeusza Sygietyńskiego. Podczas ostatniego pobytu w Paryżu, Artur Rubinstein przychodził kilkakrotnie na przedstawienia „Mazowsza” i mówił o wielkim dziele artystycznym, jakie stworzył Tadeusz Sygietyński”. - Karolina Beylin.
„„Mazowsze” - Sygietyński. Te dwa słowa wystarczą, aby wypełniały się największe sale i amfiteatry pod gołym niebem. Setki i tysiące słuchaczy przyjmowały radosne lub smętne, rozhasane lub pełne zadumy utwory, w których geniusz naszego ludu i wielki talent kompozytora podały sobie zgodnie ręce i dały wspaniały efekt artystyczny”. - Jerzy Kuryluk.
W pobliżu warto zobczyć:
- Kościół - ogród w… mieście - ogrodzie. Podkowa Leśna k. Warszawy
- Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku k. Podkowy Leśnej
- Zabytkowy Park Potulickich w Pruszkowie
W pobliżu można zjeść w:
- Karczmie Staropolskiej Mazowsze
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
