Rezerwat w mieście
Rezerwat przyrody „Kadzielnia” ma powierzchnię 0,60 ha i obejmuje najwyższą część skalnego filaru, tzw. Skałkę Geologów (295 m n.p.m.) wznoszącą się nad nieczynnym od 1962 roku Kamieniołom Kadzielnia.
Dawny kamieniołom
Kadzielnia to wzgórze położone w obrębie Kielc, stanowiące część Pasma Kadzielniańskiego i zbudowane z wapieni górno dewońskich. Wzgórze to rozcięte zostało kamieniołomem, który był czynny do początku lat sześćdziesiątych XX wieku. Kamieniołom ten od XIX wieku wzbudza zainteresowanie geologów ze względu na swą wartość dla badań dawnego życia na Ziemi oraz rekonstrukcji historii geologicznej Gór Świętokrzyskich. Jego fragment, tzw. Skałka Geologów, został objęty ochroną jako rezerwat przyrody „Kadzielnia” w 1962 roku.
W kamieniołomie odsłaniają się skały dewonu górnego o różnym wieku i wykształceniu.
Skałka Geologów zbudowana jest z wapieni nieuławiconych starszego piętra dewonu górnego, tzw. franu, które powstały na dnie płytkiego morza jako kopiec uformowany z mułu wapiennego i szczątków organizmów bezkręgowych (gąbek, koralowców, mszywiołów). We wschodniej ścianie dawnego kamieniołomu widoczne są wapienie detryczne (zbudowane z pokruszonych fragmentów organicznych), które tworzyły się w warunkach stopniowo pogłębiającego się zbiornika morskiego. Powyżej nich występuje seria wapienno-łupkowa, która tworzyła się na dnie dość głębokiego basenu morskiego, który utworzył się w najwyższym dewonie, tzw. famenie.
W obrębie skal dewońskich Kadzielni występuje bardzo bogaty zespół szczątków fauny kopalnej, w którym opisano wiele gatunków gąbek, koralowców, stromatoporo idów, ramienionogów, głowonogów, ślimaków, liliowców, małżoraczków, trylobitów, otwornic, konodontów oraz ryb.
Kras kopalny
Historia geologiczna Kadzielni nie kończy się na dewonie. W późnym karbonie lub wczesnym permie utwory dewońskie Gór Świętokrzyskich podlegały tzw. waryscyjskim (hercyńskim) ruchom tektonicznym, których efektem jest na Kadzielni m.in. uskok o przebiegu NNE-SSW, który widoczny jest w ścianie wschodniej wyrobiska powyżej wejścia do Prochowni. W spękaniach powstałych w wapieniach dewońskich po ruchach górotwórczych, krążyły podgrzane roztwory wodne, z których wytrąciły się minerały. W ten sposób powstały żyły mineralne zawierające kalcyt, galenę i baryt, licznie przecinające wapienie dewońskie na Kadzielni. W rezultacie waryscyjskich (hercyńskich) ruchów tektonicznych Góry Świętokrzyskie zostały wypiętrzone i przez około 80 mln lat były lądem, na którym rozwijały się procesy krasowe. Ich efektem zachowanym na Kadzielni jest tzw. kras kopalny – kawerny w wapieniach dewońskich wypełnione czerwonymi piaskowcami wapiennymi (widoczne m.in. nad wejściem do Prochowni). Największy system krasowy rozwinął się w wapieniach dewońskich podczas następnego, kenozoicznego okresu lądowego, który rozpoczął się po alpejskich ruchach tektonicznych około 65 mln lat temu i trwa do dziś.
Na Kadzielni kras kenozoiczny reprezentowany jest przez liczne leje krasowe wypełnione luźnymi osadami: iłami, glinami i piaskami oraz przez system podziemnych kanałów, częściowo wypełnionych osadami. Nie wypełnione osadami i dostępne dla człowieka fragmenty tego systemu stanowią jaskinie. Na terenie Kadzielni znajduje się obecnie 25 jaskiń.
25 jaskiń
Gwiezdne Wrota, Korytarz Niedźwiedzia, Korytarz Strzelisty… - te niesamowicie brzmiące nazwy kryją w sobie tajemnicę i przygodę, której można doświadczyć zwiedzając podziemną trasę turystyczną w połączonych jaskiniach: Odkrywców, Prochowni i Szczelinie na Kadzielni.
Wieloletnie prace naukowców, speleologów i górników doprowadziły do tego, że po połączeniu trzech wspomnianych jaskiń powstał system o łącznej długości 392 m, i różnicy wysokości między najniższym a najwyższym punktem jaskini wynoszącej 22 m. W ten sposób system: Jaskinia Odkrywców-Prochownia-Szczelina na Kadzielni, został najdłuższą i najgłębszą jaskinią położoną na terenie Kielc.
Do zwiedzania udostępniony jest odcinek o dł. 120 m. Jaskinia rozwinięta jest wzdłuż potężnego uskoku tektonicznego, którego powierzchnia widoczna jest nad wejściem do Prochowni.
Podziemna trasa turystyczna rozpoczyna się w Jaskini Odkrywców, i wiedzie przez Prochownię wraz z jej nowo odkrytymi partiami, do Szczeliny na Kadzielni. Na trasie napotkamy różnorodne formy rzeźby krasowej, pozostałości nacieków krasowych, skamieniałości zachowane w wapieniach dewońskich oraz ciekawe wystąpienia minerałów występujące w żyłach przecinających te skały.
Zwiedzając podziemną trasę turystyczną obejrzymy również instalacje światło-dźwięk, nawiązujące do współczesnej i geologicznej historii jaskini oraz skał, w których ona została uformowana.
W pobliżu warto zobaczyć:
