Utworzono: 26.09.2016r.

Resursa fabryczna w mieście, które przez ponad 150 lat było europejską potęgą przemysłu włókienniczego (Żyrardów, woj. mazowieckie)

Resursa fabryczna w Żyrardowie.

Żyrardów to jedno z nielicznych miast w Europie, które może poszczycić się zachowanym niemal w całości zespołem poprzemysłowym i osadą fabryczną. Jest przykładem modelowego miasta przemysłowego z przełomu XIX i XX wieku, zaprojektowanego i zrealizowanego z niebywałym rozmachem i precyzją na obszarze ponad 70 ha, które stanowi dzisiejsze centrum miasta. Żyrardów na przełomie XIX i XX wieku był miejscem współistnienia różnych kultur, wyznań i narodowości, stwarzających wielobarwny krajobraz przemysłowego miasta. Na początku XX wieku w gminie Żyrardów liczącej wówczas ok. 37 tys. mieszkańców zamieszkiwało ok. 10 tys. cudzoziemców. Najliczniejszą grupę stanowili Niemcy, Żydzi, Czesi, a także Szkoci, Rosjanie, Szwajcarzy, Holendrzy i Włosi.

Obecnie w Żyrardowie znajduje się kilkaset zabytków dokumentujących historię i rozwój miasta. Jednym z takich zabytków, jest ostatnio odrestaurowana Resursa fabryczna.

Historia zatoczyła koło

Ta placówka kulturalna zbudowana została w latach 70. XIX wieku z myślą o wyższym personelu żyrardowskiej Fabryki Wyrobów Lnianych. Mieściło się tu Zrzeszenie Urzędników Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Żyrardowskich. Wnętrze zostało urządzone z wyjątkowym przepychem, na wzór klubów angielskich. Znaczącą część parteru zajmowała okazała sala teatralna, zwana również balową, urządzona w stylu renesansowym z elementami klasycystycznymi. Jej wnętrze zdobiły barwne malowidła ścienne oraz bogactwo złoceń. Do dyspozycji bywalców pozostawały także zaciszne gabinety, fachowa biblioteka z czytelnia, sala bilardowa i pokoje do gry w karty. Na piętrze znajdowały się salony gościnne. Resursa w czasach swojej świetności tętniła życiem, będąc miejscem spotkań towarzyskich, balów, przedstawień teatralnych oraz innych wydarzeń przygotowywanych dla urzędników, ich rodzin i zaproszonych gości.

Okres świetności Resursy przerwał wybuch I wojny światowej, który zapoczątkował proces niszczenia budynku i jego pięknych wnętrz. W kolejnych latach Resursa kilkadziesiąt razy zmieniała lokatorów oraz swoje przeznaczenie.

W roku 2001 Miasto nabyło budynek od syndyka masy upadłościowej Zakładów Przemysłu Lniarskiego i przeprowadziło kompleksową rewitalizację obiektu w latach 2009-2011 (w ramach projektu: Rewaloryzacja zabytkowych obiektów Resursy i Kręgielni w Żyrardowie oraz ich adaptacja na cele kulturalno – artystyczne). Tak więc po wielu latach Resursa ponownie pełni rolę placówki kulturalnej.

Jak to się wszystko zaczęło?

Na ziemiach, gdzie w przyszłości miał powstać Żyrardów istniał od V wieku n.e. inny ośrodek przemysłowy, który nosił nazwę Ruda Guzowska. Był on ważnym dostawcą żelaza wytapianego z rud darniowych na obszarze dawnej ziemi sochaczewskiej. Pod koniec XVII wieku zasoby surowca zostały wyczerpane i zaprzestano produkcji żelaza.

Przemysł powrócił na teren Rudy Guzowskiej dwa wieki później, kiedy to w dobrach hrabiów Łubieńskich zbudowana została pierwsza na ziemiach polskich fabryka wyrobów lnianych. W tym celu 24 VI 1829 r. założono spółkę – Towarzystwo Wyrobów Lnianych, która zaciągnęła kredyt w Banku Polskim na budowę pierwszych obiektów fabrycznych w Rudzie Guzowskiej. Mając na uwadze rozwój fabryki zaangażowano w charakterze dyrektora technicznego Francuza - Filipa de Girarda. Pochodził on z małego miasteczka Lourmarin w Prowansji, a znany był jako wynalazca mechanicznej maszyny do przędzenia lnu. Od nazwiska Filipa de Girarda nowa osada fabryczna zyskała nazwę Żyrardów. 24 lipca 1833 r. ruszyła produkcja w nowo wybudowanej fabryce. Pierwsze lata działalności były trudne. Rozwój zakładu hamował m.in. brak kapitału, niski stan techniczny parku maszynowego, zbyt mała liczba specjalistów oraz fakt, iż produkcja oparta była w znacznym stopniu na systemie chałupniczym.

Hielle i Dittrich

Momentem przełomowym był marzec 1857 roku, kiedy to Karol Hielle i Karol Dittrich zakupili fabrykę.

Nowi właściciele rozbudowali i zmodernizowali zakłady, a także wzbogacili kadrę kierowniczą o zagranicznych fachowców. Przyniosło to oczekiwane efekty. Już w 1880 r. zakłady żyrardowskie posiadały 40 sklepów w 26. największych miastach Królestwa Polskiego i Cesarstwa Rosyjskiego. Ogromna popularność wyrobów żyrardowskich była możliwa dzięki wysokiej jakości produktów wytwarzanych w tutejszej fabryce. Została ona potwierdzona licznymi medalami i wyróżnieniami przyznawanymi na wielu wystawach międzynarodowych.

Rozwój zakładów przyczynił się do rozbudowy osiedla fabrycznego, które dało początek miastu Żyrardów. Na osadę fabryczną składa się osiedle murowanych z czerwonej cegły domów dla robotników, dzielnica willowa dla kadry kierowniczej i właścicieli fabryki, a także szereg budynków użyteczności publicznej – kościoły, szkoły, przedszkole, szpital, resursa, dom kultury, a także pralnia i łaźnia miejska. Regularna siatka ulic, dużo zieleni, wyraźny podział na część mieszkalną oraz przemysłową – to najbardziej charakterystyczne elementy XIX-wiecznego Żyrardowa, stanowiące o rzeczywistym spełnieniu postulatów idealnego miasta przemysłowego przełomu wieków.

Lata prosperity i upadek fabryki

Okres największego rozkwitu fabryki oraz rozrastającej się obok osady mieszkalnej przypadał na lata 1910 – 1914 tj. tuż przed wybuchem I wojny światowej. Zakłady zatrudniały wówczas prawie 9 tys. robotników, a ogólna liczba mieszkańców osady wynosiła ponad 40 tys. Żyrardów był dobrze zorganizowanym i ciągle rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym. Działania wojenne spowodowały zniszczenie parku maszynowego oraz uszkodzenie licznych budynków przemysłowych.

W 1916 r. rozporządzeniem austriackich władz okupacyjnych żyrardowska osada otrzymała prawa miejskie.

Po wojnie fabryka działała nadal, ale nie odbudowała już swojej potęgi. Nowy właściciel – francuski przemysłowiec Marcel Boussac doprowadził niemalże do upadku fabryki i miasta. Pod koniec lat 30. XX wieku fabryka przeszła pod zarząd państwa, a jej rozwój przerwał wybuch II wojny światowej.

W latach 1945-1989 fabryka ponownie pełniła w Żyrardowie najważniejsze funkcje – była głównym pracodawcą i właścicielem niemal całej infrastruktury społecznej. Miasto na nowo stało się dużym ośrodkiem przemysłowym, znanym w kraju i zagranicą.

Lata 90. XX w. przyniosły upadek większości polskich przedsiębiorstw branży włókienniczej, w tym żyrardowskiego zakładu.

Współczesny rozwój miasta w dużej mierze opiera się na jego przemysłowym dziedzictwie. Moda na adaptację obiektów pofabrycznych na cele usługowo-mieszkaniowe sprawiła, że przesiąknięte historią mury dawnej fabryki otrzymują zupełnie nowe funkcje. Dzięki przeprowadzonym pracom konserwatorskim odzyskują pierwotny, imponujący wygląd.