Russów ma średniowieczną metrykę. Pierwszy raz wspomina ją „Bulla gnieźnieńska” z 1136 r. jako wieś kościelną o nazwie „Rus”, co w potocznym języku oznaczało ryży, rdzawy, lisowaty. Książę wielkopolski Przemysław ll w przywileju lokalnym Kalisza z 1282 r. poddał go jurysdykcji sądu kaliskiego. Do 1796 r. wieś była królewszczyzną, zwaną dzierżawą russowską. Russów znany jest również pod inną nazwą. To literacki Serbinów, w którym rozgrywa się akcja powieści „Noce i dnie” - autentycznej sagi rodzinnej osadzonej w realiach rodzinnego majątku w Russowie, gdzie w 1889 r., na świat przyszła nasza wielka pisarka Maria Dąbrowska.

Rodzinny dwór pisarki po zniszczeniach z lat II wojny światowej, a przede wszystkim dewastacji w okresie wczesnego PRL-u, w 1971 r., został odbudowany, ale już w innym kształcie architektonicznym, który niestety ma niewiele wspólnego z poprzednim budynkiem. Okala go park z XIX w., a zainstalowana w nim ekspozycja drewnianego budownictwa z XVIII i XIX w. pozwala nam przenieść się w czasy Barbary i Bogumiła Niechciców.

Dom rodzinny M. Dąbrowskiej w Russowie nigdy nie był własnością jej rodziców. Na początku 1889 r., ojciec pisarki, podjął tutaj pracę jako administrator w majątku Kazimierza Waliszewskiego i Hildegardy Mniewskiej. Rodzice pisarki - Ludomira l Józef Szumscy - zamieszkali w skromnym dworku otoczonym parkiem. W tym okresie wieś należała do gminy Zborów (obecnie gm. Żelazków) i parafii Tykadłów. Majątek w Russowie liczący sobie prawie 400 ha gruntów do momentu objęcia go przez nowego administratora był w stanie znacznego zaniedbania. 20 lat wytężonej pracy J. Szumskiego doprowadziło do jego rozkwitu. W 1909 roku kolejnym właścicielem majątku został Michał Szarzyński, który 2 lata później odsprzedał go Józefowi Konstantemu Bronikowskiemu, który posiadał go do lat 40. XX wieku.

Każdego roku w okresie wakacji (czerwiec - sierpień), w każdą pierwszą niedzielę miesiąca na terenie parku odbywa się festyn „Niedziela u Niechciców”, któremu towarzyszą wystawy plenerowe, inscenizacje czy koncerty.

Filmowa ekspozycja

Pokój poświęcony filmowej ekranizacji „Nocy i dni" udostępniony został w połowie 2011 roku po odzyskaniu zamieszkałej do niedawna tej części dworku. Wśród eksponatów oryginalne kostiumy Barbary i Bogumiła z filmu „Noce i dnie”, fotografie z kaliskiej prapremiery, która odbyła się 22 września 1975 roku w ówczesnym kinie „Oaza", ponadto prezentowane są plakaty oraz fotografie odtwórców czołowych bohaterów powieści.

Jak powstało muzeum?

Pomysł utworzenia Muzeum M. Dąbrowskiej w Russowie powstał po śmierci pisarki w 1965 roku, a jego głównymi organizatorami byli: Wydział Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kaliszu, Muzeum Ziemi Kaliskiej oraz Komitet Społeczny. Adaptacja zniszczonego dworku wraz z okalającym go parkiem o powierzchni 3,87 ha była dość trudna. Od zakończenia wojny do 1953 roku obiekt był użytkowany przez miejscową szkołę podstawową, a następnie przez ponad dziesięć lat pozostawał w rękach lokatorów i popadał w coraz większą ruinę.

Historia muzeum rozpoczyna się w 1971 roku, kiedy odbudowany dworek otwarto jako Izbę Pamięci Marii Dąbrowskiej. W tej postaci, dzieląc sąsiedztwo Klubu Rolnika oraz dwóch lokatorów, funkcjonowało do 1979 roku. W 1979 roku obiekt otrzymał status Oddziału Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. W tym samym roku przeniesiono z dworku w inne miejsce Klub Rolnika i poszerzono ekspozycję muzealną o pomieszczenia na parterze.

Przełom lat 80./ 90., mimo narastających trudności finansowych związanych z inflacją, okazał się najkorzystniejszy dla muzeum. Przygotowania do obchodów 100-lecia urodzin pisarki, przypadające na 1989 rok zaowocowały poważnymi inwestycjami. W dworku przeprowadzono szereg prac remontowych, m. in. zostały dobudowane ganki wejściowe, a na okna wróciły okiennice nawiązujące do pierwotnego wyglądu domu. Poważny remont we wnętrzach budynku wykonano na przełomie 1996/1997 roku po wykwaterowaniu lokatorów, a ostatni w roku 2011.

Pod koniec lat osiemdziesiątych rozpoczęto rewaloryzację zaniedbanego parku. Przez kilka lat prowadzono prace zmierzające do uporządkowania całego obszaru. Po usunięciu samosiewów, wyznaczeniu sieci alejek żwirowych, i po dokonaniu znacznych nasadzeń, przywrócono jego krajobrazowy charakter.

Począwszy od 1988 roku na terenie parku rozpoczęto tworzenie ekspozycji etnograficznej, która obejmuje wybrane zabytki budownictwa chłopskiego związanego z regionem kaliskim. Trzy spośród sześciu przeniesionych obiektów tworzą zagrodę chłopską z końca XIX wieku, pochodzą z różnych miejscowości podkaliskich: chata mieszkalna (Takomyśle), stodoła (Godziesze) i obora (Skrzatki). Szczególnie cennym nabytkiem jest spichlerz z Russowa nazywany przez mieszkańców „sołkiem” (ok. druga poł. XVIII wieku). Był on własnością rodziny Witczaków, którą Dąbrowska doskonale znała i poświęciła jej jedno z opowiadań pt. „Królewskie korale”. W 1993 roku przeniesiono z podkaliskiego Dobrzeca chatę mieszkalną wyrobnika z pocz. XIX wieku. Ostatnim obiektem, który znalazł się na terenie przymuzealnego parku jest spichlerz dworski z 1800 roku, przeniesiony z Kuźnicy Grabowskiej w 1998 roku.

Warto wiedzieć, że Maria Dąbrowska przed wojną była kilkakrotnym gościem Pałacu Piorunów. To tutaj napisała siedem rozdziałów powieści „Noce i dnie”. Postaciom powieści, Barbarze i Lucjanowi nadała imiona właścicieli Piorunowa.  

Przeczytaj także:

- Regionalna Izba Pamięci Marii Dąbrowskiej w Płonnem. Po Izbie oprowadziła mnie... M. Dąbrowska

W pobliżu warto zobaczyć:

- Ścieżkę edukacyjną: Ryby Jeziora Powidzkiego

- Pleszew

- Opactwo pocysterskie w Lądzie