Remont w 2017 roku
W drugiej połowie tego roku rozpocznie się modernizacja pałacu Izraela Poznańskiego.
Pierwszy etap rewitalizacji obejmować będzie naprawę tynków, remont balkonów, konserwację gzymsów, sztukaterii i detali architektonicznych, konserwację figur wieńczących elewację, renowację lub wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, uporządkowanie i usystematyzowanie okuć, zamków okiennych i drzwiowych. Wyremontowane będą pomieszczenia, m.in. piwnice wraz z izolacją ścian i posadzek, parter wraz z konserwacją wnętrz oraz wejściami od strony ul. Ogrodowej, Zachodniej i Drewnowskiej. Powstanie także winda. Kolejne etapy zakładają rewitalizację ogrodu, który musi zostać wpisany do krajowego rejestru zabytków. Procedury z tym związane już się rozpoczęły.
Na czas remontów muzeum będzie czynne, przygotowywana jest nawet wyjątkowa, multimedialna wystawa stała, poświęcona historii miasta. Wystawa historyczna zatytułowana „Ziemia obiecana wczoraj i dziś. Łódź w Europie. Europa w Łodzi" dotyczyć będzie dziejów i rozwoju Łodzi na przestrzeni lat. Wykorzystując przekaz audiowizualny opowiadać będzie o Łodzi, jako mieście zmieniającym się i prężnie działającym w Europie i świecie.
Miasto pozyskało fundusze unijne, ponad 14 mln zł na realizację przedsięwzięcia w ramach programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Pierwszy etap kosztował będzie ok. 20 mln zł. Brakujące 6 mln zł pochodzi z budżetu Miasta.
Historia pałacu
Pałac wraz z fabryką i domami robotniczymi usytuowanymi wzdłuż ulicy Ogrodowej tworzy zespół fabryczno - rezydencjonalny typowy dla miejskiej architektury przemysłowej Królestwa Polskiego II połowy XIX wieku. Budowla początkowo była siedzibą rodzinną, a od 1889 roku stała się własnością Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego.
W 1877 roku Izrael Poznański zakupił posesję u zbiegu ulic Ogrodowej i Zachodniej. Dom z przylegającymi budynkami zmieniał się na przestrzeni lat i dał początek przyszłej rezydencji. Można datować trzy etapy rozbudowy pałacu. Autorem pierwszego projektu architektonicznego w roku 1888 był Hilary Majewski. Plan ten jednak nie został nigdy w pełni zrealizowany, ale stał się pierwowzorem późniejszych zmian. W 1889 nastąpiła przebudowa skrzydła domu narożnego od ulicy Zachodniej od strony ogrodu. Powstał wtedy ryzalit z tarasem i dwiema wieżyczkami.
Kolejna przebudowa miała miejsce w 1898 roku. Była to realizacja projektu Majewskiego, zmodyfikowana przez inżynierów Juliusza Junga i Dawida Rosenthala. Powstała wtedy okazała budowla, oparta na wzorcach renesansu francuskiego z ogrodem zimowym na piętrze, nakryta trzema szklanymi kopułami. Narożnik domu pokryty został stożkową kopułą.
Na piętrze powstała duża sala balowa przykryta okazałą kopułą. Do pałacu od strony fabryki dobudowano dwa pawilony: jednopiętrowy nakryty szklaną kopułą kryjący małą oranżerię oraz parterowy tzw. pasaż, łączący rezydencję z fabryką.
Obecną formę architektoniczną fasad i stylowo różnorodnych wnętrz pałac otrzymał po przebudowie w latach 1901 - 1903 wg projektu Adolfa Zeligsona. Wyprostowano narożnik, na piętrze powstała duża jadalnia, zaś na parterze w korpusie głównym znalazły się kantory, biura spółki i gabinet prezesa. Ponadto powstał reprezentacyjny holl z paradną klatką schodową o secesyjnym wystroju.
W skrzydle bocznym w piwnicach mieściły się pomieszczenia gospodarcze, na parterze magazyny wyrobów gotowych, na piętrze mieszkalne pokoje rodzinne i apartamenty gościnne. Na poddaszu usytuowane były pokoje dla służby. Na nowo urządzono ogród spacerowy oraz ogród zimowy. Za ogrodem spacerowym (od ulicy Podrzecznej) rozciągał się ogród warzywny, cieplarnia, oranżeria i strzelnica. Dalej były budynki gospodarcze i mieszkalne.
Okres międzywojenny przyniósł dalszą przebudowę i degradację dawnego wyglądu rezydencji. W 1934 roku zlikwidowano ogród zimowy, nadbudowano piętro, które przeznaczono na pomieszczenia biurowe.
W okresie hitlerowskiej okupacji zlikwidowano ogrodową fontannę i daszek okapowy nad wejściem. Przerobiono również sień i przebudowano zabytkowe wnętrza. W połowie lat 50. XX wieku dobudowano skrzydło północne, które w znaczny sposób zmieniło pierwotny wygląd pałacu i ogrodu.
Historia fabryki
Budowę kompleksu fabrycznego usytuowanego wzdłuż ul. Ogrodowej, Izrael Poznański rozpoczął w 1872 roku. Autorem projektu architektonicznego zabudowań był Hilary Majewski. Był to przełomowy moment w działalności gospodarczej I.K. Poznańskiego. Nastąpiło wówczas przejście od produkcji manufakturowej do zmechanizowanej.
Początkowo wzniesiono nowoczesną tkalnię wyrobów bawełnianych wyposażoną w maszynę parową. Następnie wybudowano przędzalnię, bielnik, apreturę, farbiarnię, drukarnię tkanin i szereg obiektów pomocniczych (gazownię, odlewnię żelaza, oddział budowy i naprawy maszyn). Wraz z osiedlem domów robotniczych, szpitalem fabrycznym przy ul. Drewnowskiej 75, własną szkołą i sklepami tworzyły one zwartą "dzielnicę fabryczną” Poznańskiego. Na terenie zakładów była również bocznica kolejowa, składy towarów gotowych a nawet elektrownia.
Działalność przemysłowa właściciela nieruchomości skoncentrowana była głównie na rozbudowie kompleksu, wprowadzaniu nowoczesnych rozwiązań technologicznych i rozwoju infrastruktury. Czynione inwestycje wysunęły zakłady Poznańskiego pod koniec XIX wieku na drugie miejsce w Łodzi pod względem produkcji wyrobów bawełnianych. Produkowane tutaj tanie towary miały ogromny zbyt w kraju i za granicą, zwłaszcza na chłonnym rynku rosyjskim. Na przełomie stuleci przedsiębiorstwo dysponowało siecią własnych składów hurtowych i sklepów w m.in. Warszawie, Moskwie, Petersburgu, Charkowie czy Odessie. Po 1887 roku Poznański przeszedł na surowiec rosyjski i perski, dostarczany przez własne oczyszczalnie bawełny uruchomione w Azji Środkowej. Uniezależniło to przedsiębiorstwo od dostaw surowca amerykańskiego, egipskiego i indyjskiego. O ekspansji i dobrej kondycji finansowej fabryki I. K. Poznańskiego świadczyć może udział jego firmy na Wystawie Wszechświatowej w Paryżu w 1878 roku. Wyroby debiutującego na arenie międzynarodowej przedsiębiorstwa nagrodzone zostały brązowym medalem.
29 października 1889 roku zakłady przekształcone zostały w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego. Większość akcji znalazło się w rękach rodziny. Dożywotnim prezesem spółki i dyrektorem zarządzającym został Izrael Poznański.
Niepowodzenie finansowe w czasie I wojny światowej, waśnie rodzinne, spadek stopy zysków i wzrost kosztów produkcji spowodowały, że w latach trzydziestych XX wieku faktyczne kierownictwo przedsiębiorstwem przeszło w ręce przedstawicieli włoskiego Banca Commerciale Italiana.
18 września 1939 roku przedsiębiorstwo i inne obiekty spółki przeszły pod komisaryczny zarząd niemiecki. Od 1942 roku zakłady nosiły nazwę Aktien Gesellschaft der Baumwollmanufaktur Speidel und Weber Co. K.G.
Po II wojnie światowej fabryka przejęta została pod zarząd państwowy i otrzymała nową nazwę - Państwowe Zakłady Włókiennicze. Później przemianowana została na Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego. W latach 80. XX wieku dodano do nazwy zakładów słowo „Poltex”. Ostatecznie produkcję przemysłową zakończono w 1997 roku.
Duża Jadalnia
Dawna duża jadalnia (sala bankietowa) usytuowana jest w korpusie głównym pałacu, w jego reprezentacyjnej części z widokiem na ulice Zachodnią i Ogrodową. Posiada pełen przepychu wystrój nawiązujący do sztuki dworskiego baroku tzw. „maniera grande”. Monumentalność tej sali podkreślona jest przez architektoniczne wertykalne podziały - zdwojone kolumny, ryzality, pilastry, duże okna i monumentalne drzwi. Ściany wyłożone są dębową boazerią o snycerskiej dekoracji (kartusze ujęte w rolwerki, wieńce, girlandy owoców, wstęgi i kokardy) z dominacją dwóch ryzalitów – kredensu wbudowanego w ścianę zachodnią zwieńczonego grupą rzeźbiarską, oflankowanego parami zdwojonych marmurowych kolumn oraz kominka gazowego w ścianie północnej. W boazerię ściany wschodniej wkomponowane są płyciny marmurowe w formie kartuszy z dekoracją snycerską i datą 1902. Powyżej boazerii ściany sali biegnie fryz, oddzielony od dolnej partii gierowanym gzymsem, wypełniony sztukatorskimi rzeźbami i malowidłami w formie „panneau”, wykonanymi techniką olejną na płótnie. Obrazy te malowane były przez Samuela Hirszenberga, w postimpresjonistycznym stylu na zlecenie rodziny Poznańskich i powstały w Monachium w 1903 roku. Dwa z nich osadzone zostały w formie „supraport” na ścianie zachodniej („Wjazd” i „Muza”), natomiast dwa pozostałe na ścianie północnej powyżej kominka („Kobieta z owocami” i „Pożegnanie").
Wystrój wnętrza pochodzi z ostatniej przebudowy pałacu rozpoczętej po 1900 roku, wkrótce po śmierci seniora rodu Izraela K. Poznańskiego. Dlatego też w symbolice dekoracji ściany północnej dominują elementy nieśmiertelności, przemijania i cyklicznego odradzania się życia. „Panneau” we fryzie przedstawia scenę pożegnania, paw jako symbol nieśmiertelności pojawia się zarówno w obrazie, jak i w formie dekoracyjnej witrażowej figurki nad kominkiem, natomiast motyw wieńców w kapitelach i pilastrach obudowy kominka stanowi metaforę pór roku i symbolizuje przemijanie i odradzanie się życia. Alegoryczne kompozycje figuralne umieszczone na ścianie zachodniej personifikują pracę i urodzaj, przemysł i handel oraz fortunę.
Całość dekoracji ma swój czytelny program ideowy podkreślony przez monumentalność, przepych i symbolikę. Stanowi apoteozę rodziny Poznańskich, ludzi wielkiego biznesu, przemysłu i fortuny, a zarazem kolekcjonerów i mecenasów sztuki. Jest także symbolicznym odbiciem zdobyczy ekonomicznych właściciela i jego przeobrażeń intelektualnych. Alegoryczne rzeźby i malowidła umieszczone we fryzie tworzą fabułę tego programu, zaś detale dopełniają go i czynią bardziej czytelnym.
Saloniki
Saloniki zwane brązowym i bordowym o układzie amfiladowym usytuowane pomiędzy salą balową a wielką jadalnią należą do reprezentacyjnych pomieszczeń pierwszego piętra. Z pierwotnego wystroju zachowały się jedynie sztukatorskie dekoracje sufitów.
Prezentowana ekspozycja jest próbą rekonstrukcji wystroju wnętrz zgodnie z panującą wśród zamożnego mieszczaństwa i burżuazji modą oraz artystycznymi i obyczajowymi realiami II połowy XIX i początku XX stulecia. Przemysłowcy łódzcy dekorowali bowiem wnętrza swych pałaców i willi dziełami sztuki, modnymi meblami, tkaninami i luksusowymi przedmiotami rzemiosła artystycznego, które świadczyły nie tylko o guście i upodobaniach estetycznych, ale przede wszystkim podkreślały pozycję społeczną i towarzyską nadając jednocześnie codzienności nieco reprezentacyjnego charakteru.
Większość wyposażenia salonu brązowego stanowi garnitur mebli pochodzących z wytwórni Jakuba i Jakuba Karola Simmlerów w Warszawie utrzymany w modnym europejskim meblarstwie XIX wieku, stylu Ludwika Filipa.
W stylistyce Ludwika Filipa utrzymane są również dwie serwantki oraz stolik do gry w karty. W salonie znalazł się również pożądany przez panie domu stolik do robótek zwany niciakiem oraz małe simmlerowskie biureczko w kształcie nerki, przy którym pisano listy, dziękowano za otrzymane zaproszenia i życzenia lub przeglądano codzienną prasę. Do ulubionych zajęć obok lektury prasy i książek, należała gra w karty, do której rozkładano stojący obok sofy stolik zwany karciakiem, z blatem wyklejonym zielonym suknem. Równie chętnie poświęcano popołudnia na muzykowanie. Najpopularniejszym instrumentem był fortepian. W salonie znalazły się aż dwa instrumenty, z których starszy w typie stołowym pochodzi z działającej w Stuttgarcie wytwórni Richarda Lippa i Syna. W serwantkach, które dopełniają wystroju eksponowane jest rzemiosło artystyczne utrzymane w charakterystycznych dla XIX wieku stylistykach od biedermeieru po secesję. Zgodnie bowiem z powszechnymi przyzwyczajeniami gromadzono w salonie przedmioty dekoracyjne pochodzące z różnych epok. W pierwszej z serwantek, wśród porcelany znalazły się obiekty wykonane m.in. przez koncern M.S. Kuzniecowa oraz w manufakturach Miśni i Baranówce. Szkła czeskie i polskie, srebra oraz wyroby z metali w tym powszechne w XIX stuleciu wyroby srebrzone zwane popularnie „platerami”. W drugiej dominują przedmioty z okresu secesji m.in. porcelana z Królewskiej Manufaktury w Kopenhadze, szkło warstwowe z wytwórni Emile'a Galle w Nancy. Na szczególną uwagę zasługują liczne wyroby z modnych wówczas stopów cynowych. Patery, wazony i żardiniery wykonano w znanych wytwórniach, m.in. WMF (Wurttembergische Metallwarenfabrik) oraz warszawskich firmach Plewkiewicza i Norblina.
Wyposażenie salonu bordowego stanowi komplet mebli salonowych pochodzących z lat 80 XIX wieku utrzymany w stylu neorenesansowym, na który złożyły się sofa, stół, dwa fotele oraz sześć krzeseł. Wśród mebli na szczególną uwagę zasługują: tremo zdobione markieterią z macicy perłowej oraz niewielki pulpit do ułożenia nut. Wystrój wnętrza uzupełniają XIX-wieczne instrumenty muzyczne (fisharmonia, cytry i polifon), dekoracyjna waza z biskwitu oprawionego w mosiądz, dekorowana scenami mitologicznymi oraz rzeźby, wśród których wyróżnia się praca łódzkiego twórcy Władysława Czaplińskiego przedstawiająca Fryderyka Chopina wykonana z gipsu patynowanego na brąz. Zgodnie z panującą wówczas modą całość wyposażenia dopełniała kolekcja obrazów gromadzona z uwzględnieniem różnych okresów historycznych i stylistyk artystycznych. W saloniku bordowym prezentowane są obrazy artystów.
Izrael Poznański
(25.08.1833 rok/ Aleksandrów - 29.04.1900 rok/ Łódź)
Izrael Kalmanowicz Poznański należał do grona najbogatszych przemysłowców pochodzenia żydowskiego w XIX wiecznej Łodzi. Obok Karola Scheiblera odegrał on decydującą rolę w rozwoju przemysłowym i gospodarczym miasta zapewniając sobie tym samym najwyższe miejsce w hierarchii społecznej.
Protoplasta rodu — ojciec Izraela – Kalman - urodził się w 1785 roku w Kowalu koło Włocławka. W 1825 roku wraz z rodziną przeniósł się do Aleksandrowa, gdzie trudnił się kramarstwem, tasiemkarstwem, farbiarstwem i kupiectwem. Na skutek stagnacji gospodarczej i zmniejszenia rynku zbytu Poznańscy postanowili w 1834 roku osiedlić się w Łodzi. Tutaj zamieszkali na terenie rewiru żydowskiego na Starym Mieście, gdzie Kalman prowadził sklep wyrobów bawełnianych i lnianych oraz
artykułów korzennych. W drugiej połowie XIX wieku senior rodziny zaczął wycofywać się z aktywnej działalności gospodarczej i w 1852 roku przekazał swoje interesy synowi Izraelowi, który już w tym czasie był od dwóch lat mężem Leoni Hertz - córki Mojżesza, sekretarza szpitali żydowskich w Warszawie. Izrael w przeciwieństwie do swojego rodzeństwa (wychowanego w duchu ortodoksyjnym) pobierał nauki w szkołach publicznych. Za namową swojego szwagra dr Samuela Tugendholda podjął naukę w Szkole Powiatowej Realnej Niemiecko-Rosyjskiej w Łodzi. Edukacja umożliwiła mu kontakty z przedstawicielami różnych środowisk i możliwość usamodzielnienia się w bardzo młodym wieku. W latach 1860-1862 Izrael Poznański zakupił pierwsze warsztaty i przystąpił do uruchomienia niewielkiej fabryki. Dziesięć lat później uruchomił nowoczesną tkalnię wyrobów bawełnianych wyposażoną w 200 angielskich krosien. Warto wspomnieć, że na gruncie łódzkim Izrael był jednym z pierwszych Żydów, którzy odchodzili od tradycyjnych zajęć. Jego sukcesy związane były z umiejętnym wprowadzaniem nowoczesnych form technologicznych w procesie produkcyjnym. Uzyskane w ten sposób środki finansowe pomogły mu w przejściu od produkcji manufakturowej do przemysłowej. Należał do grupy Żydów postępowych. Wysokie zyski pozwalały mu na rozbudowę przedsiębiorstwa, zwiększenie zatrudnienia i nowe inwestycje. W 1889 roku zakłady przekształcone zostały w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego, a w rękach rodziny pozostawało większość udziałów. Izrael Poznański czynnie angażował się w życie społeczne Łodzi i działalność charytatywną. Z jego inicjatywy lub przy jego udziale powstało szereg ważnych dla miasta instytucji: Towarzystwo Kredytowe m. Łodzi (1872), szpital dla starozakonnych (1885), synagoga przy ul. Spacerowej (1887), oddział straży pożarnej (1889), cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego (1884), Łódzkie Towarzystwo Wzajemnego Kredytu (1897), pogotowie ratunkowe (1899) czy Łódzkie Żydowskie Towarzystwo Dobroczynności (1899).
Niepowodzenia finansowe w czasie I wojny światowej i rabunkowa polityka Niemiec przyniosły kres wielkiej fortunie. Poznańscy nie zdołali już nigdy odzyskać dominującej pozycji w spółce, a wielu członków rodziny wyjechało z Polski.
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
Warto wiedzieć:
- Wystawa pamiątek po Arturze Rubinsteinie (fotoreportaż)
- Jak Łódź świętowała swoje 592 urodziny (Piotrkowska w obiektywie)
Warto zwiedzić:
- „Stereofoniczna Dętka” na „poszarpanym placu” - tylko w Łodzi
