Zamek został wzniesiony w latach 1285-1339 na planie zbliżonym do kwadratu o boku 45 m, z budynkami wokół dziedzińca i wysoką wieżą (62m). Zbudowany by strzec strategicznego brodu przez Drwęcę, miasta zwanego kluczem i bramą do Prus. Od 1331 r. zamek był siedzibą komturii. Zdobyty w 1462 r. przez wojska Związku Pruskiego, od 1481 r. siedziba starostów polskich. Zniszczony podczas pożaru w 1550 r. - popadł w ruinę w trakcie wojen polsko-szwedzkich. Rozebrany po 1785 r. z wyjątkiem odrestaurowanej w 1842 r. wieży, która obecnie jest najwyższym obiektem gotyckim na wschód od Wisły i jednym z ciekawszych punktów widokowych.
Muzeum w Brodnicy
W latach 70. XX wieku odrestaurowano część piwnic, w których mieszczą się sale wystawowe Muzeum w Brodnicy.
Powstałe w dniu 29 marca 1973 muzeum mieści się w sumie w trzech zabytkowych budowlach zlokalizowanych w centrum miasta: w XIV-wiecznej Bramie Chełmińskiej wraz z przyległą kamienicą, w barokowym spichlerzu z 1604 r. i właśnie w piwnicach XIV-wiecznego zamku.
Muzeum w piwnicach zamkowych prezentuje odkryte w czasie prac konserwatorskich relikty wyposażenia rzeźbiarskiego zamkowego oratorium oraz na drugiej wystawie - zabytki związane z dawnymi rzemiosłami (garncarstwem, myślistwem, rybołówstwem, snycerstwem, kowalstwem, obróbką poroża i kości, uprawą roli, produkcją żywności, broni i budownictwem). Zabytki pochodzą z wykopalisk z grodzisk i osad wczesnośredniowiecznych ze Żmijewka, Szczuki, Osieka Rypińskiego, Lembarga, Grążaw, a także późnośredniowiecznych gródków rycerskich ze Słoszew, Bachotka i Radoszk. Ze Słoszew pochodzi najbogatszy w Europie zbiór grotów bełtów (strzał) do kuszy.
Starościna Anna Wazówna
Z brodnickim zamkiem związana jest postać Anny Wazówny (siostry króla Zygmunta III, najmłodszej córki Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki) - miłośniczki botaniki, założycielki ogrodów botanicznych. W 1605 roku otrzymała starostwo brodnickie, a potem (w 1611 r.) golubskie. Do historii przeszła nie tylko jako dość zdolny administrator królewski, lecz przede wszystkim jako wydawca – mecenas pomnikowego dzieła Szymona Syreniusza (profesora Akademii Krakowskiej) – „Zielnika”. Aby pokryć ogromne koszty związane z drukiem księgi (1540 stron!), Anna przeznaczyła na to część zysku ze sprzedaży swoich klejnotów.
Księżna Anna sama miała ogromna wiedzę i doświadczenie w zbieraniu i zastosowaniu rozmaitych roślin. Przy obu zamkach w Brodnicy i Golubiu założyła ogrody botaniczne, a bardzo często udawała się na łąki i do naddrwęcznych lasów, aby poszukiwać interesujące ją rośliny.
Różne panegiryczne teksty i silna legenda mówią, iż to ona uczyła miejscowych ludzi (okolic Brodnicy i Golubia) uporządkowanego wykorzystywania roślin w medycynie (głównie, choć w kuchni ponoć też). Coś w tym musiało być, skoro na jej pierwszym sarkofagu napisano, że była „apteką chorych”…
Obok ruin zamku znajduje się Park Anny Wazówny. Przy wejściu do parku ustawiono fontannę z nieociosanych kamieni, na których z boku siedzi wykonana z mosiądzu dziewczyna, trzymająca dzbanek z wylewającą się wodą. Centralnym elementem nowej fontanny jest także trójstrumieniowy wodotrysk.
Zaś naprzeciwko zamku stoi (odsłonięty w 2005 roku) pomnik starościny. Pomnik, o wysokości około 4 metrów składa się ze stożkowego cokołu z kostki granitowej i ustawionej na nim postaci oraz zamkowej wieży z mosiądzu. Wazówna ubrana jest w suknię z kryzą oraz czepek. W lewej ręce trzyma wiązankę ziół ułożoną na piersi. Za nim widać Pałac Anny Wazówny (obecnie siedziba Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej).
W pobliżu warto zobaczyć:
- Regionalną Izbę Pamięci Marii Dąbrowskiej w Płonnem
- Górę Modrzewiową w leśnictwie Płonne
- Ośrodek Chopinowski w Szafarni
- Miasto Zakochanych - Chełmno
W pobliżu można zjeść w:
- Restauracji Starówka na brodnickiej starówce
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych oraz z przewodnika „Tradycja ludowa, sztuka przyrządzania posiłków” autorstwa Piotra Grążewskiego (Golub-Dobrzyń 2012).
