Pamiątką po tych świetnych dla rozwoju miasta czasach są dawne kamienice mieszczańskie z charakterystyczną „wiatą" wewnętrzną i trzykondygnacyjnymi, rozległymi podziemiami służącymi onegdaj do przechowywania towarów kupieckich, a w czasie klęsk i pożóg do ukrywania się ludzi i ratowania dobytku.
Dawne dzieje Jarosławia znaczone są licznymi upadkami oraz podnoszeniem się ze zgliszcz i gruzów. Ogromne zniszczenia poczynione w 1600 i 1625 roku przez pożary, potęgowane byty przez częste najazdy Tatarów, Turków, Kozaków i Szwedów trwające aż do XVIII wieku. Dalszych zniszczeń dokonały walki narodowo - wyzwoleńcze. Z licznych klęsk i burz wojennych miasto nie powróciło już do okresu swojej świetności. Ostateczny zanik handlowej roli Jarosławia, a co za tym idzie zatrzymanie rozwoju, spowodowany został pierwszym rozbiorem Polski w 1772 roku.
Utworzona granica celna zaboru austriackiego uniemożliwiała handel z resztą ziem Polski do tego stopnia, że jego resztki ograniczały się w zasadzie do nielegalnej kontrabandy. Dopiero w XIX wieku po uzyskaniu przez Galicję w 1860 roku autonomii, w wyniku rozwoju kolejnictwa na linii Kraków - Lwów, powstaniu garnizonów wojskowych, wzrostu liczby urzędów i towarzystw gospodarczych nastąpiło w mieście pewne ożywienie gospodarcze. W tym czasie wybudowano szereg służących do dzisiaj gmachów publicznych i kamienic, częściowo skanalizowano miasto, założono oświetlenie gazowe i park miejski. Ciężki okres I wojny światowej oprócz zniszczeń materialnych przyniósł miastu także wolność w dniu 1.XI.1918 roku, po rozplakatowaniu proklamacji o przyłączeniu Galicji do niepodległej Polski. Okres międzywojenny to czas rozwoju i uprzemysławiania Jarosławia. Miasto zostało zelektryfikowane, rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i studni ulicznych. Powstał cały szereg drobnych zakładów przemysłowych, między innymi: Fabryka Bekonów i Konserw Mięsnych, Wytwórnia Ciast i Cukrów oraz Fabryka Wstążek. W 1925 roku utworzono Muzeum Miejskie.
Nieodłącznym elementem jarosławskiego pejzażu było wojsko. W okresie międzywojennym w Jarosławiu liczącym około 26 tys. mieszkańców stacjonowało około 12 tys. wojska. Okres II wojny światowej był czasem kolejnych zniszczeń, dokonanych przez okupanta niemieckiego którego wojska wkroczyły do Jarosławia 10.IX.1939 r. Bez mała pięcioletnia niewola zaznaczona terrorem i eksterminacją Żydów, jak w całym kraju wyzwoliła w mieszkańcach Jarosławia czynny opór w obronie wolności narodowej. Skutkiem tego były liczne aresztowania i ofiary, między innymi w pierwszym transporcie do Oświęcimia znalazła się 24-osobowa grupa uczniów jarosławskich szkól średnich, aresztowanych przez gestapo z początkiem maja 1940 r. Wyzwolenie Jarosławia przez armię sowiecką nastąpiło w dniu 27.VII.1944 r. Wycofujące się wojska niemieckie zdążyły jeszcze wysadzić w powietrze dworzec kolejowy, elektrownię i wiele innych budynków. Okres powojenny to czas rozwoju i uprzemysławiania miasta, które administracyjnie zyskało miano powiatu. Rozbudowano stare zakłady przemysłowe (Zakłady Mięsne, Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San"), powstały też nowe, w tym Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Jarlan” i Huta Szkła „Jarosław”. Wybudowano też kilka nowych osiedli mieszkaniowych. W 1990 r. miasto weszło w nowy etap historii związany z głębokimi przemianami ustrojowymi w Polsce, przywracającymi między innymi samorządność lokalną. Po wdrożeniu z dniem 1.01.1999 r. reformy administracyjnej kraju, Jarosław odzyskał dawny status powiatu.
W 550. rocznicę lokacji miasta
Muzeum w Jarosławiu założono oficjalnie 13 grudnia 1925 roku i otwarto je na uroczystym posiedzeniu Tymczasowego Zarządu Miasta. Jednak już od 1902 roku, z myślą o muzeum, Felicjan Papara - urzędnik magistratu zaczął gromadzić dokumenty i pamiątki związane z historią miasta. W latach 20. XX wieku w prace nad utworzeniem muzeum zaangażował się sekretarz magistratu Jan Harlender. Twórcy muzeum w Jarosławiu świadomi byli, iż należy za wszelką cenę zachować pamiątki związane z historią miasta i okolic. Początkowo nie myśleli o eksponowaniu i udostępnianiu, lecz tylko o zbieraniu i przechowywaniu muzealiów. Wysiłek ten ukoronowany został powołaniem do życia muzeum miejskiego - w 550. rocznicę lokacji miasta - a Jan Harlender został pierwszym jego dyrektorem. Muzeum miało kilka siedzib, początkowo mieściło się w ratuszu, w latach 1938 - 1945 w kamienicy Attavantich (Rynek 5). W czasie II wojny światowej zbiorami opiekował się Kazimierz Gottfried, późniejszy wieloletni dyrektor muzeum.
Po wojnie na potrzeby muzeum oddano kamienicę Orsettich, jedną z najpiękniejszych późnorenesansowych budowli mieszczańskich w Polsce. Zbudowana w XVI w., trzykrotnie była spalona. W 1633 r. zakupiona przez kupca włoskiego Wilhelma Orsettiego, wyremontowana i przebudowana „ku ozdobie miasta”. Kamienica ta jest perłą polskiego renesansu, symbolem Jarosławia. W XIX w. nazywana była „starym zamkiem”. Obecna oficjalna nazwa muzeum to: Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.
Co można zobaczyć w muzeum?
Zbiory archeologiczne, które gromadzone były od początku istnienia muzeum, a pierwsze eksponaty pochodzą z darów przekazywanych przez mieszkańców miasta i okolic. Obecnie zbiory mają charakter regionalny, pochodzą głównie z terenu miasta i powiatu jarosławskiego. Prezentują wszystkie okresy – począwszy od neolitu aż do czasów nowożytnych.
Zbiory sztuki, a wśród nich wizerunki właścicieli miasta i mieszczan, z unikalnym portretem trumiennym wójta jarosławskiego Jana Metlanta sięgają samych początków muzeum. W okresie późniejszym muzeum nabyło kilkaset dzieł malarzy polskich i obcych powstałych od XVI – XX wieku. Obok polskiego, reprezentowane jest głównie malarstwo włoskie i flamandzkie.
Eksponaty rzemieślnicze. Na uwagę zasługują muzealia związane z jarosławskim rzemiosłem cechowym, do których zaliczają się skrzynie cechowe (lady), obesłania cechowe, krzyże na żałomsze czy szczyty z jarosławskich chorągwi cechowych. W zbiorze tym są też unikalne (ze względu na ryty) miecze i okowy katowskie. O jarosławskim handlu przypominają przechowywane w zbiorach miary i wagi. Kolekcję dopełniają naczynia ceramiczne, cynowe i miedziane (talerze, wazy, kufle, konwie) pochodzące głównie z XVII i XVIII w.
Kolekcję numizmatyczną liczącą ponad 3300 eksponatów. Są monety z czasów rzymskich, polskie grosze i półgrosze koronne, ternary łobżenickie, grosze gdańskie i elbląskie, trojaki, orty, szelągi czy monety austriackie.
W muzeum są także zbiory: kart pocztowych i fotografii, militariów oraz zegarów. W kamienicy Orsettich znajduje się wejście do Podziemnego Przejścia Turystycznego, jednej z dwóch podziemnych tras w mieście.
Meble z różnych epok, od renesansu po początku XX wieku. Z pełnego renesansu (po 1550 roku), z warsztatu północno-włoskiego pochodzi skrzynia tzw. cassone. Również z tego samego czasu jest mały sepet w kształcie szafki z szufladkami. Został on wykonany we Włoszech. Do mebli barokowych należą między innymi szafy gdańskie - mała zwana cabinet i wielka typu „Danzinger Schapp”. Bogato reprezentowany jest wiek XIX, a przede wszystkim pokaźna kolekcja mebli biedermeierowskich: szafy i szafki kątowe, kanapy, pełny garnitur mebli, piękny sekretarzyk, stolik do gry w karty, łoże, kredens, fotele - by wymienić najważniejsze. Z początku XX wieku pochodzą komplety mebli secesyjnych, a także sprzęty wykonane w jarosławskich warsztatach.
W pobliżu warto zobaczyć:
- Jarosławski ratusz i zabytkowy zegar na wieży
- Cerkiew, a w niej „Myłoserdia Dweri”
- Najstarszy kościół jezuicki w Polsce
- Podziemną Trasę Turystyczną im. prof. Feliksa Zalewskiego oraz Podziemne Przejście Turystyczne
- Dawny zespół kościelno-klasztorny Panien Benedyktynek
Przeczytaj także:
- Perełki kulinarne Polski (5). Biszkopty dr. Gurgula z Jarosławia
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych i ze strony muzeum.
