Gmina Morawica
Położona jest na południowo-zachodnich obrzeżach powiatu kieleckiego w strefie kontaktowej dwóch dużych jednostek fizyczno-geograficznych: Wyżyny Kieleckiej i Niecki Nidziańskiej. Gmina wchodzi w skład Kieleckiego Obszaru Metropolitarnego, zajmuje powierzchnię 140 km kw.
Skomplikowana budowa geologiczna powoduje, że w rzeźbie terenu widoczne są mocno rozczłonkowane pasma górskie, równiny i doliny rzeczne oraz formy związane z działalnością człowieka. W krajobrazie wyróżniają się Barania Góra, Babia Góra oraz zachowująca naturalny charakter rzeka Czarna Nida z dopływem Morawką. Gmina pełni funkcję łącznikową między parkami krajobrazowymi Gór Świętokrzyskich a parkami krajobrazowymi Ponidzia. Na terenie gminy znajduje się rezerwat przyrody „Radomice” z kompleksem lasów cisowych oraz podziemne źródła wód mineralnych.
W gminie znajdują się liczne zabytki podworskie z zabudowaniami gospodarczymi i otaczającymi je parkami, pochodzące głównie z XIX w. Przetrwały m.in. w Dębskiej Woli, Drochowie Dolnym, Morawicy, Lisowie i Obicach. W Chałupkach zachował się oryginalny piec wapienniczy z początku XX w. Z młynów i układów wodnych znane są Bieleckie Młyny, Brudzów, Dębska Wola i Morawica. Na uwagę zasługują także obiekty sakralne gminy: kościół pw. św. Mikołaja z ciekawą kaplicą św. Barbary w Lisowie, gdzie tradycje parafii sięgają XIV w., wiekowy kościół pw. Wszystkich Świętych w Brzezinach, no i oczywiście w Morawicy, gdzie wokół neogotyckiej kaplicy z 1844 powstała Kalwaria Świętokrzyska, o których napisałam – tutaj.
Rzeka Czarna Nida
Zwana była kiedyś także Morawicą. Powstaje 2 km od granicy gminy Morawica, koło wioski Marzysz, z połączenia rzek Belnianki i Lubrzanki i wpływa na teren gminy w miejscowości Kuby-Myny. Poza granicami gminy, w pobliżu wioski Żerniki, łączy się z Białą Nidą i wówczas powstaje Nida, która jest lewobrzeżnym dopływem Wisły. Długość rzeki wynosi 61 km, w tym na terenie gminy Morawica ok. 20 km. Rzeka tworzy liczne zakola i meandry, a jej wylewy sięgają do 1 km. Prawie w całości zaliczana jest do III klasy czystości, co oznacza wody zadowalającej jakości. Głównym dopływem lewobrzeżnym jest Morawka (21 km), a prawobrzeżnym Bobrza. W czerwcu 1999 r. rzeka spustoszyła Morawicę zalewając 600 ha pól i łąk. Woda wdarła się do 200 domów. Do jeszcze większej katastrofy doszło w lipcu 2001 r., kiedy to rzeka zniszczyła 300 domostw w 11 miejscowościach w gminie. Woda zalała także 13 zakładów przemysłowych, kilka szkół, 6 sklepów, 6 km dróg, sieć wodociągową.
Park dworski w Morawicy
Pierwszy dwór dworski na terenie Morawicy powstał zapewne w XVI wieku, a związany był z dworem o charakterze rezydencjonalnym, poświadczonym w 1540 roku. Zwyczajem ówczesnym było fundowanie w jego otoczeniu ogrodzonego ogrodu, złożonego z części użytkowej (warzywnik, zielnik, apteka), sadu z drzewami owocowymi oraz części „ozdobnej”. Owe ozdobne ogrody to przestrzenie służące do spacerów, kontemplacji, z oswojoną zwierzyną, oczkami wodnymi i małą architekturą. Ważnym elementem kompozycji był towarzyszący zakomponowanemu założeniu architektonicznemu i ogrodowemu pejzaż. Od strony frontowej znajdował się podjazd paradny z klombem, oficynami po bokach, a w pewnym oddaleniu stajnie, wozownie, domy dla czeladzi dworskiej etc.
W pewnym oddaleniu znajdował się tez folwark z dworem zarządzającego pracami rolniczymi, zabudowa gospodarcza i pomocnicza z gumnem, czyli stodołami, spichlerzami, oborami. Pierwsze założenia uporządkowanej zieleni to ogrody włoskie, czyli kompozycje geometryczne, powstałe z ułożonych krzewów. Inne ogrody, najczęściej kojarzone ze słowem „park” to kompozycje przestrzenne uformowane z drzew, ze ścieżkami zaprojektowanymi dla pieszych i konnych. Zazwyczaj były ogrodzone, dostępne dla mieszkańców rezydencji.
Renesansowy dwór w Morawicy, zapewne przebudowany lub odbudowany po miejscowych kataklizmach, dotrwał jako ikona majątku Morawica do lat 30. XIX w. Zapewne w okresie, gdy zarządzali nim przedstawiciele rodziny Jawornickich przez trzy pokolenia, miał miejsce szczytowy rozwój przestrzenny tutejszego zespołu dworskiego. Potem przez wiele lat majątek był dzierżawiony. Zniszczony majątek zakupił w roku 1837 Edward Oraczewski, herbu Leliwa. Był on oficerem kościuszkowskim w 1794 r., sędzią pokoju, radcą Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.
Za jego życia powstał dwór wraz z parkiem w stylu włoskim, neogotycka kaplica, szkoła podstawowa, a także wielki młyn wodny ze spichlerzem, który był najnowocześniejszy w regionie. Za życia Oraczewskiego w Morawicy powstała także karczma i gorzelnia. Majątek w końcu XIX w. był znacznie zadłużony, Edward Oraczewski nie chciał (lub nie mógł) go ratować i zezwolił, aby jego zadłużenie zakupili Izaak Zarachowicz, Regina Kozakiewicz i rodzina Kasttioto-Skanderberk. W 1957 r. stał jeszcze drewniany dwór na murowanych piwnicach, w otoczeniu parku, który sprawiał wrażenie założenia barokowego, otoczonego jeszcze mocno uszkodzonym ogrodzeniem z bramami flankowanymi murowanymi słupami z kamiennymi kulami „na barokowej podstawie wazonowej”. W latach 60. XX w. na terenie dawnego parku, dworu i częściowo folwarku założony został wojewódzki szpital specjalistyczny. Kolejne zmiany nastąpiły w czasach współczesnych. W latach 2006 – 2009 Gmina Morawica wykupiła prawie 5 ha gruntów stanowiących cześć majątku, w tym ze znacznie zdegradowanym parkiem.
Kiedy kilka miesięcy temu odwiedziłam Morawicę, właśnie kończono prace rewitalizacyjne parku. Powstały w nim alejki, chodniki, zainstalowano latarnie, ustawiono ławeczki i kosze na śmieci. Obecnie, wraz ze stojącym na jego obrzeżach nowym (wybudowanym w 2013 r.) Centrum Samorządowym, stanowi dosyć ciekawą kompozycję.
* Trzecie zdjęcie w galerii - oficyna dworska wybudowana w 1858 roku.
