Rynek w Jeżowie
U schyłku XIII w. Jeżów należał już do ważniejszych osad zachodniego Mazowsza. W 1239 r. istniały ty komora celna i targowisko. W 1272 r. osada uzyskała prawa miejskie nadane przez księcia łęczyckiego, Bolesława. Rok później ustanowiona została parafia zarządzana przez benedyktynów. Jeżów stopniowo rozwijał się m.in. dzięki drodze, którą przebiegał szlak handlowy z Pomorza do Sandomierza. W 1462 r. Jeżów włączony został do Korony. Nastąpił bardzo korzystny okres dla rozwoju gospodarczego miasta. Jego mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. W XVI w. istniały cechy kowali, stelmachów i szewców. Za sprawą przywileju Zygmunta I Starego, Jeżów uzyskał prawo organizowania dziewięciu jarmarków rocznie. Mieszczanie zobowiązani byli do dostarczania wozu na wyprawy wojenne i podwodów dla wojska.
Spowolnienie rozwoju przyniosło miastu przeniesienie stolicy do Warszawy, co pociągnęło za sobą zmianę przebiegu szlaków handlowych. Upadek Jeżowa nastąpił w okresie wojny ze Szwecją w latach 1655-57. W 1676 r. w mieście pozostały tylko zabudowania klasztorne i kilka domostw zamieszkanych zaledwie przez 33 osoby. Miejscowość z wolna zaczęła jednak powstawać z upadku, a większe ożywienie gospodarcze nastąpiło w końcu XVIII w. W 1777 r. w miasteczku było już 91 domów z 546 mieszkańcami.
Po I rozbiorze Polski, Jeżów znalazł się w granicach Prus i został włączony do powiatu brzezińskiego. W 1796 r. dobra klasztorne przeszły pod administrację króla pruskiego, a w 1819 r. sam klasztor uległ kasacji. W 1807 r. większość zabudowy miasta strawiona została przez pożar. Dwa lata później mieszkańców miasta dotknęła epidemia cholery. W 1815 r. wybrukowany został rynek miasta. Na początku XIX w. w Jeżowie szybko rosła liczba ludności żydowskiej. W 1855 r. stanowiła ona około czwartej części ogółu mieszkańców miasta i zasiedlała rejon zamknięty ulicami Piotrkowską, Brzezińską i Sobieskiego. W tym czasie powstały pierwsze murowane domy, rozwijała się hodowla zwierząt i rosła liczba rzemieślników. Po powstaniu styczniowym Jeżów utracił prawa miejskie i włączony został do gminy Popień. Podczas kampanii wrześniowej w wyniku bombardowania zniszczonych zostało kilka domów, a w wielu innych popękały ściany. Cała ludność żydowska została przepędzona do getta w Rawie Mazowieckiej. W czasie okupacji działały komórki konspiracyjne Szarych Szeregów, Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i zgrupowania „Wolność i Niepodległość”. W latach 50. XX w. w Jeżowie rozbudowano bazę GS „Samopomoc Chłopska” i SKR-u, wybudowano weterynarię, agronomówkę i budynek szkoły. W latach 70. powstały budynki urzędu gminy, domu nauczyciela, Banku Spółdzielczego i poczty.
Na terenie Jeżowa znajdują się zabytkowe kościoły i cmentarze: kościół św. Andrzeja z XII w. (zachowany w postaci kaplicy bocznej kościoła pw. św. Józefa), kościół parafialny św. Józefa 1914 r., kościół cmentarny św. Leonarda z XVII w, cmentarz parafialny z wydzielonym cmentarzem żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej, cmentarz żołnierzy polskich z II wojny światowej. Ciekawy jest historyczny układ urbanistyczny z charakterystyczną parterową zabudową.
Miasto duchowne
Historia parafii jeżowskiej związana jest z przybyciem do Jeżowa w 1108 r. benedyktynów z Lubinia, którzy podjęli pracę duszpasterską przy kaplicy książęcej. W 1113 r. uzyskali niewielki klasztor ufundowany przez Bolesława Krzywoustego. Pierwszym przełożonym klasztoru był znany kronikarz Gall Anonim. Klasztorowi w Jeżowie podlegały sąsiednie wsie: Mikulin, Jasienin i Krosnowa. W latach 1168-1185 w konwencie jeżowskim odbył się synod archidiecezji gnieźnieńskiej, w którym uczestniczył legat papieski Reginald. W 1273 r. arcybiskup gnieźnieński Marcin II erygował parafię przy tutejszym klasztorze. Od XIII w. kościół przyklasztorny począł spełniać rolę kościoła parafialnego. Patronem parafii wybrano św. Andrzeja Apostoła, a proboszczem parafii każdorazowo pozostawał przełożony klasztoru (prepozyt). Parafia, oprócz miasta Jeżowa, obejmowała majątek Popień i wiele wsi, z których najodleglejszą była miejscowość Długie.
W klasztorze jeżowskim w 1513 r. przebywał król Zygmunt I Stary, a w 1552 r. Zygmunt August.
Kościół św. Andrzeja
Kościół stanowi obecnie integralną część kościoła św. Józefa, w formie bocznej kaplicy. Romański kościół św. Andrzeja od 1141 r. był kościołem klasztornym. Wzniesiono go, jako dar dla benedyktynów prepozytury lubińskiej z fundacji kasztelana ze Skrzynna, Piotra Dunina. Świątynia została wybudowana na sztucznym wzniesieniu, opasanym kamiennym murem oporowym. W 1240 roku kościół został powiększony przez książąt mazowieckich Konrada i Ziemowita. W 1525 r. prepozyt jeżowski Mikołaj Wyleżyński gruntownie przebudował świątynię, pozostawiając jedynie mury magistralne. Po pożarze w 1579 r. odnowionemu kościołowi nadano styl gotycki. Na początku XX w. rozebrano wschodnią część kościoła w związku z dobudowaniem nowej świątyni. Podczas ostatniego remontu przeprowadzonego w 2003 r. wnętrzu kościoła przywrócono stan z 1535 r.
Widocznymi pozostałościami budowli romańskiej są głazy fundamentowe. W przykrytym gwiaździstym sklepieniem wnętrzu, znajdują się: ołtarz z krucyfiksem z XV w., dwie kamienne gotyckie chrzcielnice z herbami i łuk tęczowy. Wokół kościoła istniał niewielki cmentarz ze stłoczonymi bezimiennymi grobami, rzadko oznaczonymi krzyżem lub kamieniem.
Kościół św. Józefa
W 1819 r. zamknięta została siedmiowiekowa historia klasztoru, który został zniesiony wraz z wieloma innymi kolegiatami, klasztorami i opactwami w związku z trudnościami finansowymi na terenie Królestwa Polskiego. W 1824 r. parafia jeżowska została włączona do archidiecezji warszawskiej i dekanatu brzezińskiego. Obejmowała wówczas ponad 30 miejscowości. W 1894 r. obszar parafii zmniejszył się w związku z powstaniem nowych parafii w Koluszkach, a następnie w Świnach. Po poświęceniu w lipcu 1914 r. nowej świątyni kościół i parafia zyskały kolejnego patrona - św. Józefa.
Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny stanowi niewątpliwą dominantę w krajobrazie miejscowości. Zbudowany został w latach 1907-1914 według projektu warszawskiego architekta Konstantego Wojciechowskiego. Jest to okazała neogotycka, trójnawowa świątynia, z prezbiterium od strony północnej, sygnaturką i potężną wieżą. Kościół wzniesiono na fundamencie z obrobionego kamienia polnego. Korpus kościoła przykrywa blaszany dach dwuspadowy. Do zachodniej ściany kościoła przylega w postaci kaplicy dawny samodzielny kościół pw. Andrzeja. W 1920 r. powołana została przez papieża Benedykta XV diecezja łódzka, do której przyłączono dekanat brzeziński wraz z parafią w Jeżowie. W lipcu 2006 r. odsłonięto przy kościele pomnik Jana Pawła II.
Legendy o założeniu Jeżowa
Historia Jeżowa sięga XII wieku. Na przestrzeni wielu lat istnienia miejscowości powstawało wiele legend na temat jej powstania, jak i jej nazwy.
Oto jedna z nich:
„Dawno, dawno temu na terenie, gdzie dziś znajduje się Jeżów, rozciągał się olbrzymi las. Wśród gęstej puszczy znajdowało się źródło, które rozlewało się w niewielką rzeczkę. Niedaleko puszczy znajdowało się wzgórze, na którym stał klasztor. Klasztor ten zamieszkiwali pracowici zakonnicy. Często chodzili oni do lasu, w którym zbierali jeżyny, poziomki, grzyby. Dlatego też znali nie tylko wszystkie ścieżki, ale również najbardziej niebezpieczne i ciemne zakątki tajemniczej puszczy.
Pewnego dnia do klasztoru na wzgórzu zawitał młody książę. Dowiedziawszy się o dużej ilości zwierzyny, która zamieszkiwała tutejsze lasy, wyruszył na polowanie. Książę jednak nie znał dobrze puszczy. Cały dzień błąkał się po lesie, a mimo to nie znalazł żadnej zdobyczy. Zrezygnowany, pragnąc wrócić wieczorem do klasztoru, pomylił drogi. Książę zdawał sobie sprawę, że zabłądził. Przerażony i głodny postanowił znaleźć miejsce na odpoczynek.
Tymczasem zakonnicy zaczynali martwić się o młodego księcia. Zdecydowali, że o świcie rozpoczną poszukiwania.
Szukając bezpiecznego miejsca, gdzie mógłby przeczekać noc, książę dotarł do błękitnego strumyka. Gdy spragniony zapragnął napić się czystej wody, ujrzał na drugim brzegu skupisko pięknych jeżyn. Źródlana woda i owoce jeżyn dawały księciu przeżycie przez następne trzy dni. Książę dopiero czwartego dnia o świcie usłyszał głosy. Byli to zakonnicy, którzy pomogli mu wydostać się z wielkiego lasu. Po powrocie do klasztoru, wyczerpani tułaczką zakonnicy wraz z księciem udali się na długi odpoczynek.
Gdy książę odzyskał siły postanowił udać się jeszcze raz w głąb lasu ale tym razem, aby pożegnać się z rzeką i życiodajnymi owocami. Na znak swojej przyjaźni z leśną przyrodą, która uratowała mu życie, postanowił nazwać to miejsce Jeżowem, a rzekę Jeżówką. Od tamtej pory książę często odwiedzał Jeżów, który nazywał rajem, aby wypocząć. Z biegiem lat nadał mu prawa miejskie”.
Inne z podań mówi o dwóch braciach, którzy prowadzili ze sobą walkę. Jeden z nich po przegranej bitwie ukrył się w lasach nad strumykiem zwanym dziś Jeżówką. Po przejściu zawieruchy wojennej nazwał osadę Jeżowem, od licznie rosnących tam jeżyn.
Które z podań jest prawdziwe, nie wiadomo. Wszystkie łączy jednak jedna wspólna cecha: na terenie dzisiejszego Jeżowa na pewno znajdowały się niegdyś ogromne skupiska jeżyn.
Produkty tradycyjnej kuchni
Spośród tradycyjnych potraw przyrządzanych na terenie miejscowości należy wymienić kaszankę jeżowską, jeżowski biały barszcz z ziemniaczkami oraz na deser, napoleonkę Księżnej Łowickiej.
Kaszanka jeżowska wykonywana jest według dawnych domowych receptur. Jej głównym składnikiem jest kasza gryczana, do której dodawana jest wątroba wieprzowa, ośródko i skórki wieprzowe, mięso z głów wieprzowych, przyprawy naturalne i krew wieprzowa.
Jeżowski biały barszcz z ziemniaczkami robiony jest z mąki żytniej, ze słoniną, ziemniaczkami, śmietaną, mlekiem, grzybkami, cebulą oraz przyprawami m.in. liściem laurowym i zielem angielskim. W XV w. barszcz powszechnie nazywano też żurem.
Napoleonka Księżnej Łowickiej jest ciastkiem wykonywanym z ciasta francuskiego przełożonym przyrządzonym na gorąco kremem z mleka, żółtek, cukru i mąki ziemniaczanej z dodatkiem wanilii. Ciasta francuskie trafiły na stoły szlacheckie i dworskie w II poł. XVIII w.
Co to jest Muzeum w Przestrzeni?
Gminy: Koluszki, Brzeziny, Dmosin, Jeżów, Rogów zostały objęte projektem „Muzeum w przestrzeni-wielokulturowe korzenie regionu łódzkiego”. Celem projektu jest promocja wiedzy na temat walorów historyczno-kulturowych, środowiskowych oraz popularyzacja aktywnego wypoczynku. W terenie wyznaczono cztery tematyczne szlaki: historyczny, przyrodniczy, kulturowy i kulinarny.
Szlak historyczny liczący 133 km łączy miejsca związane z militarną przeszłością ziemi łódzkiej. Są to w szczególności miejsca działań związanych z pierwszą wojną światową, rozgrywających się w listopadzie 1914 roku między Koluszkami i Brzezinami - tak zwaną Operacją Łódzką.
Szlak przyrodniczy o długości 113 km biegnie przez najcenniejsze i najbardziej atrakcyjne pod względem przyrodniczym obszary tych gmin.
Szlak kulturowy ma 102 km i prowadzi do miejsc związanych z rozwojem i zróżnicowaniem etnicznym. Są to zabytkowe obiekty jak: kościoły, cmentarze, dwory, zabudowania świadczące o wielokulturowości tego obszaru.
Najkrótszy jest liczący 71 km szlak kulinarny, prowadzący do kilkudziesięciu miejsc, w których można zjeść tradycyjne polskie potrawy lub dania mające charakter regionalny. Szlak ten zaplanowano tak, aby uzupełniał sieć pozostałych szlaków.
W pobliżu warto zobaczyć:
- w Rawie Mazowieckiej Muzeum Ziemi Rawskiej oraz Ruiny zamku książąt mazowieckich i Zalew Tatar
- Parowozownię w Skierniewicach
- w Brzezinach Muzeum Regionalne
- Najdłuższą czynną linię wąskotorową w Polsce w Rogowie
- Muzeum Lasu i Drewna w Rogowie
- Muzeum w Przestrzeni - Zespół pałacowy i zalew na Mrodze w Lisowicach
- Muzeum w Przestrzeni - Tworzyjanki
W pobliżu można zjeść w:
- Restauracji Fregata – Rochna
- Karczmie Strzelna – Strzelna
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
