Mierniczy wyznaczając teren pod budowę zamku wzięli pod uwagę zarówno ukształtowanie terenu, naturalne walory obronne, ale także położenie względem miasta. Celowo zatem umiejscowiono go na drugim brzegu rzeki Łyny. Na południowym krańcu nowo powstającego miasta, na obrzeżach usytuowano kościół, który miał pełnić nie tylko funkcję sakralną, ale także być bezpiecznym schronieniem przed pożarem - plagą niezwykle dotkliwą dla ówczesnych zabudowań miejskich.
Obecnie w murach zamkowych znajduje się Muzeum Warmińskie z bardzo ciekawymi zbiorami. By uważnie zwiedzić muzeum i zamek potrzeba kilku godzin.
Hotel na przedzamczu
Przedzamcze to trójskrzydłowa, zasadniczo gotycka budowla (skrzydło zachodnie) z wpływami baroku i klasycyzmu (skrzydło wschodnie tzw. Pałac Grabowskiego), otoczona fosą i rzeką Łyną. W części południowej dominują elementy gotyckie: wieża przybramna oraz masywna baszta ogniowa z XV w., będące elementami potężnego założenia fortyfikacyjnego lidzbarskiego zamku.
Połączone budynki otaczają dziedziniec, w centrum którego znajduje się figura św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Całość pełniła przed wiekami funkcje gospodarcze, administracyjne i mieszkalne. W jednym z narożników znajduje się cylindryczna baszta, w środkowej części wieża zegarowa. Od 2011 roku na przedzamczu usytuowany jest hotel noszący imię ostatniego rezydującego w Lidzbarku biskupa - Ignacego Krasickiego.
Co można zobaczyć w muzeum?
Czteroskrzydłowy zamek z masywną wieżą i ozdobnymi wieżyczkami z czasów biskupa Łukasza Watzenrodego (1489-1512) zbudowano na planie kwadratu o boku 48,5 m. Dziedziniec wewnętrzny otoczony jest dwukondygnacyjnym krużgankiem o zróżnicowanej konstrukcji parteru i pierwszego piętra. Krużganek powstał około 1380 roku za czasów biskupa Henryka Sorboma.
Pierwotny podział funkcjonalny poszczególnych kondygnacji zamku nawiązywał do schematu domu konwentu i rozkładu pomieszczeń w zamkach krzyżackich. Piwnice służyły do przechowywania żywności i jako więzienie. Na parterze umieszczono: w skrzydle zachodnim - kuchnię; północnym - piekarnię i browar; wschodnim - magazyny na mąkę, kaszę i przyprawy; południowym - zbrojownię, izbę wartownika i skarbiec. Na pierwszym piętrze, a także na drugim - które powstało na połowie skrzydła północnego i zachodniego - znajdowały się pomieszczenia związane z urzędem biskupim, reprezentacyjne i mieszkalne. Poddasze było kondygnacją obronną i gospodarczą.
Piwnice znajdują się pod wszystkimi skrzydłami zamku i są nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Dla zwiedzających jest udostępniona najniższa kondygnacja piwnic w skrzydle wschodnim (dawne więzienie) i południowym, gdzie przechowywano piwo.
Sklepieniem krzyżowo-żebrowym nakryta jest również dwunawowa zbrojownia, znajdująca się na parterze. Tu sklepienie dodatkowo podpierają trzy niskie, wieloboczne filary.
Na piętro krużganków prowadzi klatka schodowa z 1. połowy XVII wieku. Do dziś zwracają uwagę zachowane fragmenty różnych warstw malowideł ściennych. Na ścianie zachodniej znajdują się dwie sceny Sądu Ostatecznego - ze zbawionymi i potępionymi z końca XIV wieku; na wschodniej herby: własny kardynała Stanisława Hozjusza, Medici papieża Piusa IV i fragment herbu rodowego Lis biskupa Szymona Rudnickiego; na południowej — scena biczowania z końca XIV wieku. Na uwagę zasługują dwa marmurowe portale fundacji biskupa Michała Radziejowskiego z około 1686 roku i portal z piaskowca, ufundowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1612 roku. Ciekawostką jest zegar słoneczny z 1746 roku, umieszczony na ścianie północnej powyżej dachu krużganka.
Do ciągu sal reprezentacyjnych i mieszkalnych należy kaplica zamkowa. Jej obecny rokokowy wystrój pochodzi z czasów biskupa Adama Stanisława Grabowskiego (1741-1766). W środkowej części sklepienia widoczne są dwa herby: fundatora i Warmii. Na ścianach tarczowych znajdują się freski wykonane przez Józefa Korzeniewskiego, przedstawiające sceny ze Starego Testamentu.
Sala sądowa (wielki refektarz) jest największą i najwspanialszą salą w zamku. Jej pierwotny, z końca XIV wieku, wygląd przywrócono w latach 1930-1933. Znajdują się tu malowidła z około 1380 roku przedstawiające Koronację Marii i polichromia o motywie szachownicy. We wnęce okna północnego zachowały się resztki późniejszych polichromii: postać św. Pawła (XV w.) i ornament roślinny z herbem biskupa Szembeka (1724 -1740).
Z inicjatywy biskupa Jana Stefana Wydżgi, zapewne w 1676 roku, powstał na ścianach tarczowych pod sklepieniem, poczet heraldyczny biskupów warmińskich, pod którym zamieszczono epigramaty pióra samego biskupa. Nowsze herby wykonano w roku 1930 i w latach 1987-1993.
Kaplica domowa w wieży usytuowana była z prawej strony sali sądowej. Zachowane tu malowidła powstały na zlecenie wuja Mikołaja Kopernika, biskupa Łukasza Watzenrodego (1489-1512). W górnych partiach przedstawiają sceny biblijne, niżej znajdują się herby: Warmii, fundatora, biskupów - Pawła Legendorfa, Jana III Abeziera i Mikołaja Tungena. Z przedsionka prowadzi wejście do lochu zwanego „komorą zapomnienia”.
Obecny wygląd sali audiencyjnej pochodzi z końca XV wieku. Wtedy została podwyższona i nakryta sklepieniem wielogwiaździstym. Od czasów biskupa Jana Dantyszka (1537-1548) mieściła się tu także biblioteka. W latach 1936-1937 odkryto fragment czternastowiecznej arkady. Widoczne dziś na sklepieniu malowidło z XVI wieku odkryto i zrekonstruowano w latach 1971-1974. Trzy pomieszczenia, znajdujące się w przedłużeniu sali audiencyjnej, pełniły do roku 1589 funkcję komnat mieszkalnych biskupów.
Do kredensu zamkowego posiłki podawano bezpośrednio z niżej położonej kuchni. Na wysklepkach znajdują się malowidła o motywie wici roślinnej z XVII wieku, na ścianach tarczowych pejzaże z czasów biskupa Ignacego Krasickiego (1767—1795), a w dolnych partiach malowidła o zarysach form geometrycznych z XV wieku.
W następnej sali - refektarzu - spożywano posiłki do końca XVIII wieku. Na ścianach zachowały się niewielkie fragmenty malowideł z początku XVII wieku i z końca XVIII wieku. Malowidła na żebrach sklepienia zrekonstruowano w oparciu o wzory z XV wieku.
Sala rady (kapitularz) posiadała niegdyś bogaty wystrój plastyczny - dziś zachowały się tylko fragmenty. Malowidło z końca XIV wieku, umieszczone na południowej ścianie tarczowej, przedstawia Deesis; na zachodniej Ukrzyżowanie. Z lat około 1424-1457 pochodzi najstarszy w zamku poczet biskupów warmińskich. Otwiera go pierwszy Anzelm, klęczący przed Marią z Dzieciątkiem. Pozostałe postacie znajdują się na ścianie północnej.
Z najstarszej zabudowy przedzamcza południowego zachowały się: skrzydło zachodnie (stan z XVIII wieku), baszta bramna z XIV i cylindryczna baszta z XVI wieku. Skrzydło południowe pochodzi
z końca XVIII wieku. Najbardziej efektowne wschodnie skrzydło było pałacem, który w połowie XVIII wieku zbudował biskup Grabowski. On też ufundował stojący na przedzamczu pomnik św. Katarzyny,
który w 1756 roku wykonał Franciszek Antoni Vogt.
Wystawy na zamku:
- WYSTAWA DAWNEGO UZBROJENIA - ZBROJOWNIA
- WIELCY MIESZKAŃCY ZAMKU LIDZBARSKIEGO - PRYWATNE POMIESZCZENIA BISKUPIE
- PORTRETY RODZINY HRABIÓW Z SIECINA KRASICKICH - LETNIA JADALNIA
- MALARSTWO RELIGIJNE ZE ZBIORÓW MUZEUM WARMII I MAZUR- SALA AUDIENCYJNA
- KAPLICA ZAMKOWA
- SZTUKA ŚREDNIOWIECZNA WARMII I PRUS KRZYŻACKICH - WIELKI REFEKTARZ
Wystawy czasowe:
- Metale kolorowe
- Artyści z kręgu szkoły wileńskiej XIX/XX
- Polacy z Kresów Wschodnich na Warmii i Mazurach
Wystawa Polacy z Kresów Wschodnich na Warmii i Mazurach stanowi zwieńczenie projektu, realizowanego przez Muzeum Warmii i Mazur od 2009 roku. Muzeum postanowiło wówczas zintensyfikować gromadzenie świadectw i pamiątek związanych z ludnością polską, która po 1945 roku przesiedlona została na Warmię i Mazury z terenów obecnej Litwy, Białorusi i Ukrainy. Potocznie tereny te nazywano Kresami Wschodnimi dawnej Rzeczpospolitej, a ludność stamtąd przybyłą Kresowianami lub Kresowiakami. W ramach projektu powstała w muzeum nowoczesna pracownia digitalizacyjna, w której zarchiwizowano w postaci cyfrowej tysiące dokumentów, zdjęć i przeróżnych pamiątek. Utworzone zostało także niewielkie studio, w którym dokonano nagrań rozmów z przedstawicielami środowisk kresowych. Kresowianie przekazali do muzeum także wiele oryginalnych dokumentów, zdjęć, a nawet przywiezionych ze sobą sprzętów i urządzeń. Wystawa poprzez pryzmat jednostkowych losów kilkudziesięciu osób biorących udział w projekcie, ukazuje problem przesiedlenia Polaków ze wschodu oraz ich wrastanie w Warmię i Mazury.
Dworek ziemiański wpisał się na stałe w duchowy i naturalny krajobraz polskich Kresów Wschodnich.
Kresowy dwór to nie tylko architektura zakorzeniona w polskiej tradycji, to przede wszystkim zjawisko historyczne i kulturowe. W historii naszego kraju był on ostoją tradycji, obyczaju, patriotyzmu. Był centrum walki o przetrwanie narodowe i odrodzenie państwowe w okresie zaborów oraz zawieruch wojennych. Tu pielęgnowano polskie tradycje i obyczaje, przechowywano narodowe pamiątki i wychowywano młode pokolenia w duchu miłości ojczyzny.
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych i materiałów muzeum.
Przeczytaj także:
- Lidzbark Warmiński - Perła Warmii
W pobliżu warto zobaczyć:
- Zespół pałacowo-dworski w Galinach
- Izbę Pamięci - Celę więzienną prymasa Stefana Wyszyńskiego w Stoczku Klasztornym
W pobliżu można zjeść w:
