W 1912 roku Czumów odziedziczył po ojcu Edwardzie syn Władysław Pohorecki. Pod koniec XIX wieku powierzchnia folwarku Czumów wynosiła 577 mórg, natomiast wieś liczyła 44 domy i 679 mórg użytków. Większość mieszkańców Czumowa stanowili Rusini wyznania grekokatolickiego, którzy później przeszli na prawosławie.
W roku 1832 było w Czumowie zaledwie 32 osoby wyznania rzymskokatolickiego. Decyzją Okręgowej Komisji Ziemskiej w Lublinie z 12 maja 1922 roku majątek Czumów o powierzchni 577 mórg, 139 prętów został przymusowo wykupiony od Władysława Pohoreckiego na rzecz Państwa i po tym okresie dworem i folwarkiem czumowskim, w formie dzierżawy, zajmowała się rodzina Piątkowskich. Obecnie Czumów jest jedną z 36. wsi gminy Hrubieszów zajmującą powierzchnię 691 ha z 86. budynkami mieszkalnymi.
Pałac z wysoką wieżą
Pod koniec XIX stulecia zaangażowani przez Zdzisława Pohoreckiego dwaj architekci z Italii zaprojektowali rezydencję dla ziemiańskiej rodziny Pohoreckich posiadających oprócz Czumowa majątek w Kozodawach i Gródku. Położony na skarpie pałac wyróżnia niespotykana na tych terenach architektura. Wysoka wieża sprawia bowiem, że pałac przypomina trochę budowlę sakralną.
W czasie I wojny światowej w pałacu został urządzony austriacki szpital wojskowy. We wrześniu 1939 roku Czumów na krótko zajęła Armia Czerwona dewastując budynek i paląc jego wyposażenie, a następnie pałac przejęła niemiecka straż graniczna urządzając w nim koszary Grenschutzu. W ramach prac adaptacyjnych dokonano wielu przeróbek połączonych z dewastacją stylowych elementów architektonicznych oraz wycięto w pień przepiękny park przypałacowy, w celu ułatwienia obserwacji granicy. Po wojnie w pałacu urządzono strażnicę Wojsk Ochrony Pogranicza, a następnie czteroklasową szkołę podstawową i mieszkania socjalne dla mniej zaradnych mieszkańców gminy Hrubieszów. Zarówno przedwojenni, jak i powojenni użytkownicy pałacu nie mieli serca i ochoty do dbałości o jego utrzymanie, co skutkowało pogarszaniem się jego stanu zachowania z samoistnym zawaleniem się stropów i więźby dachowej włącznie.
W roku 1988 będący w stanie ruiny pałac wraz 4. hektarami przyległego terenu został zakupiony od Gminy Hrubieszów przez Mariana Pawlaka, Jerzego Sucheckiego i Ewę Zarembę (która po krótkim czasie zrezygnowała ze współwłasności, odsprzedając swoje udziały pozostałym współwłaścicielom).
Prawa strona pałacu należąca do Mariana Pawlaka została poddana zabiegom remontowo - konserwacyjnym i jest wykorzystywana do celów mieszkalnych oraz
prezentacji zgromadzonych w Ośrodku Kultury Regionalnej „Królewski Kąt” zbiorów etnograficznych, archeologicznych i historycznych.
Jest tutaj także jedyna w kraju Izba Pamięci prof. Wiktora Zina.
Królewski Kąt
Nadbużańskie tereny na wschód od Hrubieszowa, pomiędzy Horodłem i Kryłowem nad Bugiem to ciekawe miejsce dla turystów ceniących odkrywanie nieznanych zakątków naszej ojczyzny i specyficznych klimatów. Tędy w 1018 roku przeprawiał się przez Bug, w zwycięskim marszu na Kijów, książę Bolesław Chrobry, a cztery wieki później władcy Polski i Litwy zadecydowali o współpracy obydwu krajów, zawierając w Horodle Unię Polsko - Litewską. W położonym nieopodal Gródku zachowały się relikty VIII- wiecznego grodu Wołyń, będącego w okresie późniejszym jednym z ważniejszych ośrodków Grodów Czerwieńskich. Wydarzenie z 1018 roku zostało upamiętnione przez Gminę Hrubieszów utworzeniem ścieżki historyczno - przyrodniczej „Królewski Kąt”, która w plebiscycie zorganizowanym w 2004 roku przez Urząd Marszałkowski została uznana za jeden z 12. cudów Lubelszczyzny.
Miejsca te, obok wspanialej przeszłości historycznej, urzekają wyjątkowym pięknem krajobrazów, w których dominuje meandrująca w cichej zielonej dolinie, a miejscami płynąca w głębokich na 40 metrów wąwozach rzeka Bug, która zyskała sobie miano jednej z najpiękniejszych rzek w Europie.
Nic dziwnego, że w 1997 roku tę część doliny między Horodłem i Kryłowem z granicznym, o „nieudoskonalanym” ręką ludzką korytem rzeki o długości prawie 60 km, objęto ochroną poprzez ustanowienie Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Ochroną objęto ekosystemy szuwarowe i wodne w dolinie Bugu oraz kserotermiczne na zboczach doliny tej rzeki. Rzeka obfituje w wiele gatunków ryb o wymiarach i wadze niespotykanych w innych polskich rzekach i jeziorach. Olbrzymie, ważące po kilkadziesiąt kilogramów okazy suma i szczupaka są częstymi trofeami wędkarzy.
Kiedy można zwiedzać Ośrodek i Izbę - tutaj: Ośrodek Kultury Regionalnej „Królewski Kąt” oraz Izba Pamięci prof. Wiktora Zina w pałacu w Czumowie (woj. lubelskie) - zwiedzanie
W pobliżu warto zobaczyć
W Hrubieszowie:
- Muzeum im. ks. Stanisława Staszica
- Wystawę Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie - dzieło Stanisława Staszica w muzeum jego imienia
- Kramy „sutki” oraz pomnik profesora Wiktora Zina
- Kościół pw. MB Nieustającej Pomocy
W Mroczynie:
- Wioskę Strachów - Bajkową Krainę Gotanii
W Kryłowie:
- Wiszącą kładkę nad starorzeczem Bugu
- Neogotycki kościół oraz dzwonnicę
- Cudowne źródełko przy figurze świętego Mikołaja na Wilczym Uroczysku (Kryłów-Kolonia)
W Prehoryłem
W Masłomęczu:
W Dołhobyczowie:
- Neogotycki kościół z witrażami prof. Wiktora Zina
- Cerkiew w stylu bizantyjskim oraz rządcówkę
W Kotorowie:
W pobliżu można zjeść
w Hrubieszowie w:
W okolicy warto zobaczyć
We Włodawie:
- Rokokowy kościół pod wezwaniem św. Ludwika
- Zabytkową cerkiew oraz klasycystyczną plebanię
- Pomnik bohaterów – żołnierzy AK WiN
W Hannie:
W Sławatyczach:
- Kościół pw. MB Różańcowej, cerkiew prawosławną pw. Opieki Matki Bożej
W Orchówku:
- Kościół parafialny pw. św. Jana Jałmużnika z wieżą widokową
W Urszulinie:
W Starym Załuczu:
- Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny Poleskiego Parku Narodowego
- Ścieżkę przyrodniczą „Spławy” nad torfowiskami i wśród bagiennych lasów
W Woli Uhruskiej:
- Stałą uliczną wystawę prac rzeźbiarskich
- Kąpielisko Pompka w starorzeczu Bugu
W Uhrusku:
- Cerkiew, kościół parafialny, cmentarz...
W Zawieprzycach:
W Dorohusku:
- Kościół pw. św. Jana Nepomucena
- Barokowy Pałac Suchodolskich
W Świerżach:
W Horodle:
- Grodzisko nad Bugiem, gdzie kiedyś stał drewniany zamek
- Świątynie świadczące o dawnej świetności Horodła
W Dubience:
- Zabytkowy kościół, cerkiew bizantyjsko-ruską, ratusz oraz czołg
W Uchańce:
W Sosnowicy:
- Sosnowicę oraz dworską oficynę, w której mieszkał Tadeusz Kościuszko i stawy
- Cerkiew Świętych Pierwszych Apostołów Piotra i Pawła
W Werbkowicach:
W Holi
- Cerkiew Świętego Antoniego Pieczerskiego i Świętej Paraskiewy
- Miniskansen Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia
W Jabłecznej:
- Stauropigialny monaster św. Onufrego
- Kościół parafialny Przemienienia Pańskiego w dawnej cerkwi unickiej
W Kostomłotach:
- Zabytkową drewnianą cerkiew unicką
W Kodniu:
- Ruiny zamku Sapiehów i w podziemiach zamkowych sklep ze zdrową żywnością
- Muzeum Misyjno-Ornitologiczne
W Różance:
- Dom Historii i Tradycji Ludowej
- Pozostałości po pałacu zwanym Wersalem Północy
W okolicy można zjeść w:
- Restauracji McKenzee Saloon w Chełmie
- Restauracji Pizzerii Kozak w Chełmie
- Restauracji hotelu Edels w Chełmie
- Restauracji Gęsie Sprawki w Chełmie
- Restauracji AtmosferaCaffe we Włodawie
- Stołówce hotelu SANVIT Lake Resort & Spa w Okunince
- Karczmie Góralskiej w Wisznicach
- Jadłodajni u Oblatów w Domu Pielgrzyma
- Restauracji hotelu Drob w Urszulinie
- Restauracji Sosnowicki Gościniec w Sosnowicy
W artykule wykorzystałam tekst z tablicy informacyjnej.
