Sztuka i folklor nowoczesnej Europy - wstęp do wystawy „Czas świętowania”
Ludowa muzyka i taniec na przestrzeni wieków inspirowały europejskich kompozytorów i choreografów. Były przedmiotem fascynacji wybitnych artystów, zwłaszcza epoki romantyzmu i historyzmu, a następnie całej generacji twórców Wielkiej Awangardy XX wieku - kompozytorów, scenografów, choreografów i producentów teatralnych. To niezwykłe bogactwo zjawisk artystycznych wynikające z wielorakich związków folkloru z kulturą elitarną, ukształtowało obecną wrażliwość i zdolność postrzegania ludowej kultury czasu świętowania jako bardzo ważnego komponentu ogólnoeuropejskiego dziedzictwa.
Wstęp do wystawy CZAS ŚWIĘTOWANIA przedstawia ważne i cenne świadectwa historyczne, do tej pory ukryte w magazynach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Po raz pierwszy w ramach wystawy stałej prezentowana jest duża część kolekcji ludowych instrumentów muzycznych, także tych, których mógł słuchać Fryderyk Chopin w czasie swoich młodzieńczych wędrówek po Mazowszu. Po raz pierwszy od zakończenia działalności Międzynarodowego Archiwum Tańca w Paryżu w 1940 roku, fragment stałej ekspozycji muzealnej stanowi kolekcja makiet tańców ludowych pochodząca z czasów paryskiej wystawy światowej „Sztuka i Technika w Życiu Współczesnym” z 1937 roku. Prezentacja obu kolekcji łączy ze sobą muzyczne i choreograficzne tradycje Paryża i Warszawy.
W trakcie pracy nad tą częścią wystawy jej autorki, prof. Ewa Dahlig-Turek i dr Maria Pomianowska, dokonały niezwykłego odkrycia. W zbiorach Archiwum Naukowego Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie ich uwagę zwróciła piękna akwarela z 1840 roku autorstwa Stanisława Putiatyckiego, przedstawiająca „Włościanina ze skrzypcami z okolic Mielca”. Na podstawie tego znaleziska i szczegółowego opracowania naukowego, znany lutnik Andrzej Kuczkowski dokonał rekonstrukcji instrumentu o archaicznej formie, zarzuconej na ziemiach polskich ponad 150 lat temu. Ostatni znany przykład chordofonu kolanowego, tak zwana suka biłgorajska, trafił do zbiorów warszawskiego Muzeum Etnograficznego w pierwszym roku jego istnienia - 125 lat temu. Niestety, spłonął wraz z całymi zbiorami we wrześniu 1939 roku. Czy dźwięki, które Maria Pomianowska wydobyła ze zrekonstruowanego w 2010 roku instrumentu są tymi, których słuchał Fryderyk Chopin podczas swoich młodzieńczych wędrówek po Mazowszu?
Strój krakowski strojem narodowym
Identyfikacja stroju krakowskiego ze „strojem narodowym” utrwaliła się podczas insurekcji kościuszkowskiej. „Krakusi” pojawiają się w wojsku polskim w latach 1813-1815. Elementy stroju krakowskiego występowały jako umundurowanie powstania listopadowego (1830-1831), a także podczas Wiosny Ludów w 1848. Do popularności zuniformizowanego stroju krakowskiego przyczynił się w dużej mierze wizerunek Tadeusza Kościuszki, który był portretowany w białej sukmanie i czerwonej rogatywce. Zadecydowała o tym identyfikacja kolorystyczna: męski strój zachodnio-krakowski, składający się z białej sukmany z czerwonymi wykładami odpowiadał polskim barwom narodowym.
Porządek rzeczy - Magazyn Piotra B. Szackiego
Idea udostępnienia etnograficznej kolekcji muzealnej, jako sklasyfikowanego i opisanego zbioru w postaci magazynu demonstracyjnego, sięga w Polsce lat trzydziestych XX wieku. Późniejsze dokonania Piotra Szackiego w tym zakresie, zainspirowanego także osiągnięciami muzealnictwa skandynawskiego, są jednak wyjątkowe nie tylko ze względu na przemyślaną bazę teoretyczną, szczegółową i logiczną klasyfikację, lecz także nowatorski stosunek do rzeczy: fascynację ich miejscem w życiu człowieka i znaczeniem w złożonym świecie kultury.
Piotr Szacki, wybitny muzealnik badacz, całe życie zawodowe związany z Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie, był również twórcą antropologicznych wystaw, znaczących w historii polskiego muzealnictwa. Natomiast jego koncepcję klasyfikacji zbiorów i dorobek całego zespołu współpracowników w zakresie budowania kolekcji przedstawiamy po raz pierwszy.
Kolekcja prezentowana jest w całości, a nie tylko wybrane z niej przedmioty. Udostępniony jest precyzyjnie uporządkowany magazyn, który dotąd oglądali jedynie muzealnicy. „Porządek rzeczy” jest encyklopedią, leksykonem, do którego się wraca poszukując informacji, inspiracji, a także dla obcowania z oryginałem.
Wystawa jest systematycznie uzupełniana o nowe nabytki, zdobywane informacje, napisane artykuły, opracowane filmy i fotografie.
Gospodarka podstawowa i rzemiosło
Materiał zabytkowy prezentowany w Magazynie Piotra B. Szackiego w postaci muzealnej kolekcji (dotyczącej gospodarki podstawowej i rzemiosł) jest świadectwem elementarnych przejawów kultury chłopskiej i obrazem jej stanu od XIX wieku do lat siedemdziesiątych XX wieku. Pokazane są przedmioty niezwykle archaiczne, ale też zapowiadające przemiany związane z przemysłem i urbanizacją; przedmioty wyspecjalizowane w ustalonej tradycją formie, a także oryginalne rozwiązania konstrukcyjne; rzeczy zgrzebne w swej użytecznej prostocie, jak również te o wysokich walorach estetycznych. Wspólnym i jedynym wyznacznikiem ich miejsca w wielostopniowej klasyfikacji kolekcjonerskiej jest ich funkcja: do czego służą, jaką czynność uprzedmiatawiają, jakich działań są świadectwem. Chodzi o przydatność rzeczy - kategorię dla kultury chłopskiej zasadniczą.
Na wystawie znajduje się ok. 3000 przedmiotów w 21 działach - cała (możliwa w tej chwili do pokazania) kolekcja. Oryginalne przedmioty są przedstawione tak, jak widzi je w swej codziennej pracy muzealnik, bez „kostiumu” scenograficznego, z uśpionym potencjałem, niekiedy niezrozumiałe, czasem zapomniane, zawsze prawdziwe. Ich prezentacja jest uzupełniona w multimediach, nie tylko o opisy i wyjaśnienia, ale także kontekst niematerialny: umiejętności, gesty, nawyki ruchowe, układy ciała, dźwięki.
Przedstawione są kulisy pracy etnologa - badacza terenowego i muzealnika: narzędzia badawcze, tworzenie kolekcji, elektroniczny katalog zbiorów, dokumentacje filmowe i fotograficzne, rozmaite działania muzealne (czasem anegdotyczne).
Wystawę można oglądać na wiele sposobów: „kosztować” wszystkiego, „zanurzyć” się w wybranym dziale, sprawdzając dostępne wiadomości o zgromadzonych tam przedmiotach albo skupić się na wybranym elemencie, jak niezwykła rzecz czy nieznane zajęcie. Można też znaleźć własny sposób, np. prześledzić, w jak w wielu wariantach mógł występować ten sam typ przedmiotu.
W pobliżu warto zobaczyć:
- Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa
- Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
W pobliżu można zjeść w:
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
