Winiary - niezwykła dzielnica Warki

Zespół pałacowo – parkowy w Winiarach (obecnie dzielnica Warki) to dawna wieś słynąca już w XIV wieku z uprawy winorośli i wyrobu wina. Dużą  winnicę miała tu także królowa Bona.

Wioska należała do różnych właścicieli, z których wielu było starostami wareckimi. Około 1689 roku, starosta Stanisław Szczuka, współpracownik króla Jana III Sobieskiego, wystawił tu pałac wraz z folwarkiem. W XVIII wieku dobra należały m.in. do Józefa Pułaskiego, ojca Kazimierza, starosty wareckiego, adwokata, polityka i pierwszego marszałka wojsk konfederackich. W drugiej połowie XVIII i w XIX wieku majątek często zmieniał właścicieli, a pałac kilkakrotnie przebudowywano. Ostatnim właścicielem Winiar (do1945 roku) był hrabia Godziemba – Dąmbski. Po II wojnie światowej Winiary przyłączono do Warki, a tradycje i winiarski charakter miejsca zachowały się do dzisiaj.

Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego

Pomysł powstania muzeum i nazywania go imieniem Kazimierza Pułaskiego a zarazem uczynienie z Winiar miejsca – symbolu więzi polsko- amerykańskiej narodził się  już w czasach przedwojennych, w gronie przyjaciół ostatniego prywatnego właściciela majątku.

Po wojnie w jego tworzeniu dużą rolę odegrali nauczyciele działający w zorganizowanym przez nich PTTK-owskim regionalnym muzeum, które działało tu w latach 1951 - 1961.

Zanim jednak to nastąpiło, w latach 1945 – 1953 w pałacu mieściło się Samorządowe Gimnazjum Ogólnokształcące wraz z internatem i mieszkaniami dla nauczycieli oraz Liceum Ogólnokształcące.   Ostatecznie, historyczno – biograficzne muzeum poświęcone polsko – amerykańskiemu bohaterowi i polskiej emigracji do Stanów Zjednoczonych otwarto w styczniu 1967 roku. W latach 2008 – 2013 obiekt w wyniku prowadzonych prac remontowych był nieczynny. Zwiedzającym został powtórnie udostępniony w maju tego roku.

Wnętrza  podzielone tematycznie

W pieczołowicie odremontowanym pałacu znajdują się  eksponaty pokazujące działalność Kazimierza Pułaskiego w Polsce i na ziemi amerykańskiej oraz losy zasłużonych Polaków  uczestniczących w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym Stanów Zjednoczonych. Prezentowane są  w tematycznie podzielonych salach.  

I tak:

- w sieni, na jednej ze ścian wisi m.in. portret z XIX wieku patrona muzeum – Kazimierza Pułaskiego oraz mapa Polski  wykonana tuż przed rokiem 1733;

- w dużym salonie są zbiory poświęcone polskim losom Kazimierza Pułaskiego;

- w salonie małym z kolei zgromadzono pamiątki związane z legendą i pamięcią, która pozostała po Kazimierzu Pułaskim na ziemi amerykańskiej. Jest tu m.in. kopia proporca Legionu Pułaskiego oraz obraz pokazujący moment śmiertelnego zranienia Kazimierza w bitwie pod Savannah;

- w salonie Tadeusza Kościuszki  zgromadzono dosyć dużą kolekcję portretów i grafik przedstawiających słynnego Naczelnika, a na meblach wyłożono kopie amerykańskich dokumentów: Nominację Kongresu Amerykańskiego dla Tadeusza Kościuszki na inżyniera w stopniu pułkownika i faksymile jednego z listów Tomasza Jeffersona do Kościuszki oraz  jeden z rozkazów podpisanych w Warce, w czerwcu 1794 roku i oryginalny rozkaz Kościuszki z okresu insurekcji z 1794r.;

- w salonie Juliana Ursyna Niemcewicza na uwagę zasługują trzy francuskie litografie z 1826 roku przedstawiające portrety: Jerzego Waszyngtona, Thomasa Jeffersona i Benjamina Franklina, a także  kolekcja starych map amerykańskiego kontynentu – jedna z najciekawszych w Polsce;

- w saloniku Heleny Modrzejewskiej  jest kopia jej  kostiumu do roli Marii Stuart oraz kilka ciekawych i oryginalnych pamiątek po wielkiej aktorce, która w XIX wieku podbiła Amerykę.  Syn aktorki Rudolf był  cenionym inżynierem mostów w Ameryce;

- w salonie Ignacego Jana Paderewskiego znajduje się fortepian z 1832 roku, na którym (będąc u szczytu sławy) grał sam Paderewski. Jest też  wiele pamiątek przekazanych przez Polonię USA, m.in.: fotografie, listy z oryginalnymi autografami pianisty czy bogata literatura;

- w bibliotece na poddaszu pałacu znajduje się  zbiór starych ksiąg, dawnych map i starodruków, wśród których jest jeden z nielicznych zachowanych oryginałów Konstytucji  3 Maja z 1791 roku;

- w gabinecie pana domu (Józefa Pułaskiego, ojca Kazimierza)  zgromadzono barokowe meble, m.in. szafę na ubrania, w której prezentowana jest część kolekcji pasów kontuszowych z XVIII wieku.

W pałacu są też dwie sale z wystawą dokumentującą historię miasta Warki (w trakcie realizacji), a w podziemiu budynku jest sala z ekspozycjami archeologicznymi i zaplecze sanitarno – socjalne.  

Park na skarpie

Otaczający pałac zabytkowy park z naturalną roślinnością, położony  jest na skarpie w zakolu starorzecza Pilicy. Park został założony w II połowie XVIII wieku i przekształcony w XIX i XX wieku.  Podobno był  ulubionym miejscem zabaw młodego Kazimierza Pułaskiego, a pod jedną z lip miał odpoczywać Tadeusz Kościuszko.  W centralnym punkcie górnego parku znajduje się pomnik Kazimierza Pułaskiego, odsłonięty w 1979 roku. Za nim stoi romantyczna kolumnada (fragment altany powstałej w XIX wieku) z ustawionym przed nią głazem z wyrytym napisem: Kazimierzowi Pułaskiemu 1747 - Winiary – Savannah 1779 – Społeczeństwo Warki 1959. U stóp budowli, w zboczu skarpy umieszczona jest kapliczka Najświętszej Marii Panny, miejsce owiane legendą, wg której podobno pod figurą było wejście do tunelu prowadzącego do zamku w Czersku.

Stąd, ścieżka w górę wiedzie do okazałych drzew - Kręgu kasztanów. Od niego, jedna z alei prowadzi do części północnej parku górnego. Stoi tu drewniana (wykonana w starym jesionie, którego zniszczyło uderzenie pioruna) Kapliczka przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego.

Zwiedzanie parku można zakończyć chwilą odpoczynku na polanie piknikowej, na której co roku w lipcu organizowany jest Piknik historyczno – kulturalny Vivat Pułaski.