Powstanie miasta wiąże się z przybyciem tutaj w roku 1288 cystersów z Byszewa. Nazwa miasta pochodzi od nazwy klasztoru cysterskiego „Corona Mariae”. Lokacja miasta miała miejsce 18 grudnia 1368 r. w Kruszwicy na mocy przywileju danego opatowi Janowi III przez króla Kazimierza Wielkiego.
Rynek koronowski stanowi centralną część miasta. Cechuje się zabudową szachownicową, charakterystyczną dla lokacji na prawie magdeburskim.
Kształt rynku stanowi prostokąt 90 na 70 m, z którego narożników odchodzą prostopadle po dwie ulice. Większość budynków pochodzi z XIX w.
Ratusz powstał w pierwszej połowie XIX w. W roku 1913 był przebudowany i rozbudowany. Nowa architektura zawiera późnoklasycystyczny portal oraz neogotycki szczyt z zegarem i herbem miasta.
Kościół pocysterski
Jak już wspomniałam cystersi przybyli do Koronowa w 1288 r. z pobliskiego Byszewa. Już w roku następnym rozpoczęli budowę kościoła. Powstające zabudowania były murowane z cegły, w stylu gotyckim. Bazylika jest trójnawowa z transeptem i dwoma rzędami kaplic. Zespół klasztorny przez około sto lat po rozpoczęciu budowy bardzo dobrze się rozwijał. Wskutek zatargu konwentu z okolicznym rycerstwem klasztor został w 1380 r. spalony. Na przełomie XVII/XVIII w. opat Ignacy Bernard Gniński doprowadził do przebudowy wnętrza kościoła ze stylu gotyckiego na barokowy. W tym czasie również wyposażono kościół w nowe – barokowe, bardzo cenne elementy wystroju. W 1819 r. za sprawą władz pruskich nastąpiła kasata zakonu. Zabudowania klasztorne zostały przekształcone w więzienie.
Wnętrze kościoła zawiera wiele szczególnych dzieł: ołtarz główny z obrazem „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny” z 1647 r. pędzla Bartłomieja Strobla nadwornego malarza króla Władysława IV, piękne stalle, chór muzyczny, ambonę oraz wiele innych elementów, których urok możemy dostrzec zwiedzając kościół. Ciekawostką historyczną jest obraz przedstawiający króla Jana III Sobieskiego witanego przed klasztorem przez opata koronowskiego z orszakiem zakonników. Niestety takie wydarzenie nie ma potwierdzenia w materiałach historycznych, natomiast udokumentowany jest pobyt w Koronowie królowej Marysieńki - żony króla Sobieskiego oraz innego polskiego władcy - Zygmunta III Wazy.
„Są zakłady karne w Polsce i jest Koronowo”
W dawnych budynkach klasztornych więzienie istnieje od XIX wieku do dnia dzisiejszego. Zawsze miało sławę ciężkiego. Podczas II wojny światowej takie ciężkie więzienie (Zuchthaus) zorganizowane było przez okupacyjne władze niemieckie. Funkcjonowało od września 1939 do stycznia 1945 i przeszło przezeń około 1800 Polaków. Zakład karny w Koronowie był jednym z najcięższych więzień zorganizowanych przez Niemców na okupowanych terenach Pomorza.
Po wyzwoleniu Koronowa również polskie władze zorganizowały więzienie przy ulicy Bydgoskiej 27, które funkcjonuje do dnia dzisiejszego jako Zakład Karny Koronowo. W czasach stalinowskich zamordowano tu wielu wrogów „władzy ludowej”.
Również i dzisiaj koronowskie więzienie „cieszy się” złą sławą. W internecie można znaleźć sporo skarg więźniów na panujące w tym zakładzie warunki.
Kościół pw. św. Andrzeja
Pierwotnie był to kościół drewniany zbudowany w latach 1382-1396. W obecnej postaci powstał w 1599 r. za sprawą starań opata Wawrzyńca Żalińskiego.
Budowla zachowuje tradycje gotyckie połączone z późnobarokowym wystrojem wnętrza. Kościół jest trzynawowy z zamkniętym trójbocznie prezbiterium i kwadratową wieżą od zachodu, ze szkarpami na narożach. W 1752 roku zniszczone sklepienia wymieniono na drewniane stropy.
Wyposażenie kościoła jest barokowo-rokokowe, z interesującym późnobarokowym ołtarzem głównym z 1740 r. Podziwiać w nim można obraz „Matki Boskiej Miłującej z Dzieciątkiem” w sukience.
Sklep kolonialny oraz winiarnia Grabowskiego
Przy jednej z ulic wokół rynku znajduje się budynek pochodzący z pierwszej połowy XIX w., dawniej przeznaczony do zamieszkania. W okresie międzywojennym służył jako sklep kolonialny oraz winiarnia Grabowskiego. W tylnej części parceli znajdował się także spichlerz. Obecnie mieści się tutaj Punkt Informacji Turystycznej (PIT) gminy Koronowo.
W dwóch pomieszczeniach wystawione są ciekawe zbiory Izby Muzealnej Ziemi Koronowskiej. Wśród prezentowanych eksponatów (w czasie, kiedy nie ma wystaw okolicznościowych) obejrzeć można m.in. narzędzia krzemienne pierwszych mieszkańców tych terenów, urny, naczynia gliniane, dokumenty dotyczące Koronowa z czasów zaboru pruskiego i okresu międzywojennego, stare gazety z informacjami o Koronowie, a także różne przedmioty, dzisiaj już nieużywane itp.
Dawna synagoga
Synagoga powstała w 1856 r. W 1938 r. wykupiona od gminy żydowskiej w Bydgoszczy została siedzibą Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół".
Od 19 lutego 1939 r. do wybuchu wojny w pomieszczeniach bożnicy mieściła się sokolnia. W czasie wojny przejęta przez Niemców służyła jako magazyn. Po wojnie w jej pomieszczeniach funkcjonowało kino „Brda”. Przez kilka lat użytkowana była przez reaktywowane Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
Dzięki staraniom koronowskiego samorządu pod koniec 2010 roku gmina Koronowo przejęła budynek synagogi i podjęła działania w kierunku zatrzymania dalszej jego degradacji. Stopniowo pozyskiwane wsparcie zewnętrzne na renowację synagogi w połączeniu ze środkami z budżetu gminy, poskutkowało powstaniem Centrum Kultury Synagoga, którego uroczyste otwarcie odbyło się 19 września 2016r.
Z kalendarium miasta
8 tys. lat p.n.e. - Pierwsze ślady ludzi na terenie Koronowa (ludność kultury tardenuaskiej).
VII-VIII w. - Gród obronny z podgrodziem na Wzgórzu Łokietka.
1250 - Potwierdzenie darowizny skarbnika kujawskiego Mikołaja Zbrożka przez księcia
Kazimierza pozwalające na założenie i budowę klasztoru cysterskiego na terenie Byszewa.
1288 - Przeniesienie klasztoru z Byszewa do Koronowa.
18.12.1368 w Kruszwicy - Nadanie praw miejskich osadzie Smeysche (późniejsze Koronowo).
10.10.1410 - Zwycięska dla Polaków bitwa z Krzyżakami, druga, co do znaczenia po grunwaldzkiej.
1772 - Miasto przechodzi pod panowanie Prus.
1819 - Kasata zakonu cystersów i zamiana zabudowań klasztornych na więzienie.
1906 - Strajk szkolny, odmowa odpowiedzi w języku niemieckim na lekcjach religii.
26.01.1920 - Wkroczenie wojsk polskich do Koronowa - wyzwolenie po zaborach.
3.09.1939 - Zajęcie Koronowa przez wojska hitlerowskie.
26.01.1945 - Wkroczenie wojsk radzieckich do Koronowa.
Ścieżka „Cysterki Gaj”
Ścieżka dydaktyczna o charakterze historyczno-przyrodniczym to pewien rodzaj szlaku turystycznego, który został poprowadzony w taki sposób, aby zaprezentować wszelkie walory przyrodnicze danego miejsca z uwzględnieniem jego zamierzchłej przeszłości.
Nazwa ścieżki „Cysterski Gaj” nawiązuje do zlokalizowanego w Koronowie kompleksu leśnego, którego początki są ściśle związane z zakonem cystersów. W dawnych czasach (wiek XIV) to cystersi mieli go w swoim posiadaniu i opiece.
Ścieżka powstała, aby zwiedzający mogli poznać historię zakątków Koronowa i charakterystyczne zbiorowiska roślinne występujące na terenie „Cysterskiego Gaju”. Urokliwa wędrówka jest znakomitą okazją do zaczerpnięcia z kart historii przy jednoczesnym podziwianiu zachwycającej różnorodnością przyrody.
Cała trasa ścieżki ma długość ok. 3 km i składa się z dwudziestu tablic z opisami historyczno-przyrodniczymi. Zawierają one zdjęcia, nazwy drzew, krzewów, roślin, które napotkamy na trasie wycieczki oraz informacje o najciekawszych zjawiskach i ciekawostkach przyrodniczych. Dodatkowo zaznaczone są poszczególne okazy przyrodnicze, w tym pomniki przyrody. W dziedzinie historii tablice zaznajomią nas z odległą przeszłością danego miejsca, podadzą daty powstania przemian, wyjaśnią obecną jego formę i ukażą najwartościowsze i najstarsze elementy danego obiektu.
W artykule wykorzystałam informacje z tablic przy obiektach turystycznych.
Przeczytaj także:
- Miasto Zakochanych położone na dziewięciu wzgórzach. Chełmno (woj. kujawsko-pomorskie)
