Rozboje oraz ukryte skarby
W 1386 roku Wojciech z Potoka herbu Jelita - właściciel Potoku , występuje jako rycerz w świcie księcia Władysława Opolczyka, gdy ten odwiedzał swoje opolskie posiadłości w Woźnikach. Wojciech był właścicielem Potoka, Trzebniowa oraz Mokrzeszy i on prawdopodobnie zaczął budowę zamku na Ostrężniku, być może na polecenie i za pieniądze 
księcia Władysława. Zamek był jak na owe czasy bardzo obszerny. Składał się z zamku dolnego i górnego, oddzielonych od siebie głęboką fosą wypełnioną wodą, z górnego nieczynnego już dzisiaj źródła. Zamek górny mieścił się na wysokiej, urwistej od strony północnej skale i zajmował obszar o pow. 1.500 m2. Długość murów obwodowych wynosiła 144 m. Otaczały one pomieszczenia mieszkalne o układzie amfiladowym. W południowej części wznosiła się, wystająca na zewnątrz murów, obszerna, czworokątna baszta o wymiarach 6 x 9 m (widoczna jeszcze dzisiaj), pod którą znajdowały się zasypane obecnie podziemia. Od strony południowej stok opada do głębokiej fosy. Poza nią znajdował się zamek dolny o pow. ok. 7.200 m2. Prowadzone badania ujawniły 
przygotowany do budowy usypany w sterty kamień wapienny oraz ceramikę i monety z okresu Cesarstwa Rzymskiego. Najprawdopodobniej zamek na Ostrężniku funkcjonował krótki okres i został zburzony w 1391 r. przez ekspedycję karną wysłaną z Krakowa przez króla Władysława Jagiełłę przeciwko księciu Władysławowi Opolczykowi, który trudnił się również rozbojem (raubritterstwem) i na jego polecenie zaufany rycerz Wojciech z Potoka, za pomocą swoich ludzi grabił karawany kupieckie ciągnące tutaj bursztynowym szlakiem z Gdańska przez Kalisz do Krakowa (stąd podania o zbójnikach na zamku). Karawany nocowały w Potoku bowiem tutaj kończyła się obszarowo Małopolska, a na obrzeżu wsi przy tzw. Wielkiej Drodze (obecnie Kościuszki) stało 6 karczm z noclegowniami dla karawan. Jeszcze zapiska sądowa z 1473 r. podaje 2 karczmy należące do Anny Potockiej herbu Jelita z karczmarzami: Baduchem i Mikmidejem, oraz 2 karczmy należące do Piotra Potockiego herbu Szreniawa z karczmarzami: Krzeczułą i Żyłką, a także 2 wspólne karczmy wspomnianych współwłaścicieli Potoka z karczmarzami: Wojdyłą i Kozą. Za Potokiem na Woli Ponikowej (obecnie Poniku) przeprawiano się przez bród na Wiercicy i pobierano opłaty celne (myto) na granicy Małopolski. Władysław Jagiełło w 1391r. przejmuje zamek ostrężnicki dla korony i przekazuje ruinę w dzierżawę Janowi ze Szczekocin (Herbu Odrowąż) - kasztelanowi lubelskiemu. Ten jednak, nie związany z terenem nie odbudowuje zamku, który popada w dalszą ruinę. Zamek na Ostrężniku jest najbardziej tajemniczą warownią na Szlaku Orlich Gniazd, gdyż nie zachowały się żadne pisane wzmianki na jego temat. Dzisiaj z zamku zostały jedynie resztki baszty i murów oraz przyziemia. Żywe są natomiast legendy o ukrytych na zamku skarbach.
Jaskinia Ostrężnicka
Olbrzymi masyw skalny z ruinami Zamku na Ostrężniku, podobny w środku do bryły sera szwajcarskiego, kryje w swoim wnętrzu jedną z ciekawszych jaskiń w jurajskiej krainie ostańców wapiennych. Zaskakujący nagłym pojawieniem się wielki otwór w skale to wejście do Jaskini Ostrężnickiej. Jaskinie należą do podziemnych form krasowych. Jaskinia Ostrężnicka jest jedną z najbardziej znanych jaskiń tego rejonu.
Główny otwór wejściowy, położony jest od strony północno — zachodniej. Dzieli go słup skalny na dwie części, co okoliczni mieszkańcy nazywają płucami. Jaskinia o długości 90 metrów należy do obiektów o rozwinięciu poziomym. Jaskinia ta znana jest od dawna. Najstarszy opis pochodzi z 1948 roku i dotyczy właśnie zachodniej części jaskini. 
Tworzy ją system korytarzy i niewielkich komór, których wysokość maleje w głąb masywu, tak że połączenia pomiędzy nimi są niskie i ciasne. Najładniejszy widoczny fragment jaskini występuje po stronie zachodniej, gdzie za dużym otworem zbiegają się dwa wygładzone przez wodę wysokie korytarze. Jaskinie wypełniają osady. Część osadów zaczęła się tworzyć równocześnie z powstaniem jaskiń, część z nich znosiły wody i osadzały w jaskiniach. Osady zwane namuliskiem zawierają cenny materiał mineralny i organiczny np. kości zwierząt czy ślady pobytu człowieka prehistorycznego. Namulisko Jaskini Ostrężnickiej jest piaszczysto - gliniaste. Miejscami na jego powierzchni, głównie w obszernym środkowym korytarzu, znajdują się kamienie i bloki skalne. Jaskinia Ostrężnicka pozbawiona jest nacieków, ponieważ zostały zniszczone przez procesy związane z wietrzeniem mrozowym zachodzącym w warunkach klimatu zimnego. Na skale wapiennej można zauważyć pionowe spękania oraz pozostające w związku z nimi obszary pustek i przestrzeni. Zespół powiązanych ze sobą elementów może świadczyć o fakcie, że skała jak i znajdująca się wewnątrz niej Jaskinia Ostrężnicka są pozostałością po większej jaskini. Jaskinia znajdowała się pod zamkiem ostrężnickim i stanowiła naturalny system lochów zamkowych i piwnic. Wejście do głównego korytarza zamykały dawniej drzwi drewniane z kutym w żelazie motywem roślinnym, które wraz z monstrancją zostały przeniesione w procesji przed I wojną do kościoła w Złotym Potoku. Obecnie służą jako drzwi do starej zachrysti po lewej stronie nawy głównej w kościele złotopotockim. Legenda mówi o znajdujących się niegdyś w lochach jaskini skarbach, oraz o chciwym pastuchu, któremu zamykające się do skarbów drzwi ucięły piętę. Dzisiaj jedynie o żywej legendzie świadczą wykopaliska dokonywane przez domorosłych pseudoodkrywców niszczących pozostałości zamku.
W artykule wykorzystałam teksty z tablic informacyjnych.
Przeczytaj także:
- Źródła Zygmunta i Elżbiety - to tutaj swój bieg rozpoczyna rzeka Wiercica
- Staw Zygmunt - często uwidaczniany na płótnach
- Czteropak złotopotocki: jaskinia, staw, źródełko i młyn
- Niesamowita historia hodowli pstrąga tęczowego w Złotym Potoku
- Jak Staw Gorzkich Łez stał się stawem Amerykan
- Kościół św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku. Kaplica grobowa Krasińskich
- Turystyczny dwupak złotopotocki: Dworek Zygmunta Krasińskiego i Pałac Raczyńskich
