W kontrze. Solidarność Małopolska w stanie wojennym

Muzeum PRL-u w Krakowie, Stowarzyszenie Sieć Solidarności i Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego zapraszają na wystawę „W kontrze. Solidarność Małopolska w stanie wojennym”, którą można oglądać od 17 października 2017 r. do 31 marca 2018 r. w siedzibie muzeum (os. Centrum E1).

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. władze komunistyczne wprowadziły na terenie PRL stan wojenny. Władzę przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego z generałem Wojciechem Jaruzelskim na czele. Wśród wprowadzonych przez wojskowy reżim zarządzeń i restrykcji znalazły się m.in.: internowanie działaczy NSZZ „Solidarność” i innych niezależnych organizacji (w sumie ok. 10 tys. osób); zawieszenie działalności związków zawodowych i stowarzyszeń (w kolejnym etapie następowała ich delegalizacja); zawieszone zostało prawo pracowników do wszelkich akcji protestacyjnych i strajków a część zakładów pracy została zmilitaryzowana; została zakazana organizacja demonstracji, manifestacji oraz publicznych zgromadzeń; wprowadzono godzinę milicyjną; ograniczono swobodę przemieszczania się; czasowo została przerwana łączność telefoniczna; zakazano druku, publikowania i kolportażu publikacji i informacji poza zasięgiem cenzury.

Protesty przeciwko temu zamachowi stanu wybuchły w wielu zakładach pracy w całej Polsce, jednak były one szybko i brutalnie pacyfikowane przez siły wojska i milicji. W wyniku jednej z takich pacyfikacji 16 grudnia 1981 r. w kopalni „Wujek” w Katowicach zginęło dziewięciu górników zamordowanych w wyniku postrzału ostrą amunicją przez funkcjonariuszy plutonu specjalnego ZOMO.

Także w Małopolsce doszło do strajków. Największy z nich miał miejsce w Hucie im. Lenina i został brutalnie spacyfikowany w nocy z 15 na 16 grudnia 1981 r. Służba Bezpieczeństwa dokonała wówczas kolejnych zatrzymań. Przywódcy strajku, którym udało się uniknąć aresztowania, zgodnie z podjętymi decyzjami Regionalnego Komitetu Strajkowego stojącego na czele strajku w HiL, musieli się ukrywać. W celu ich ujęcia wystosowano listy gończe, a Służba Bezpieczeństwa powołała specjalną grupę operacyjną o kryptonimie „Czołówka”. Cały aparat państwa wraz z tajnymi współpracownikami SB ścigał ich wówczas niczym wyjętych spod prawa banitów, którzy zamiast o kontynuowaniu działalności związkowej (tym razem już w podziemiu) musieli w pierwszej kolejności myśleć o poszukiwaniu bezpiecznego miejsca noclegu i przestrzeganiu zasad konspiracji.

Jednak społeczeństwo nie ugięło się pod przemocą komunistycznej władzy. NSZZ „Solidarność” nie przestał istnieć. W ciągu kilku miesięcy w konspiracji zostały odbudowane struktury związku przez działaczy z dotychczasowego zaplecza, tzw. drugiego garnituru. Przy współpracy z Kościołem Katolickim organizowali oni pomoc dla prześladowanych, ukrywających się i dla ich rodzin. Na obszarze, który obejmował region Małopolski NSZZ „Solidarność”, powstała jedna z większych i dynamiczniejszych struktur konspiracyjnych związku ze znakomicie rozwiniętą siecią wydawniczą i kolporterską. Opracowana wśród działaczy NSZZ „Solidarność” Huty im. Lenina (przy wsparciu ks. Władysława Palmowskiego) struktura tajnej komisji zakładowej stała się wzorem budowania i funkcjonowania takiej jednostki w innych regionach kraju. Nowa Huta stała się też wkrótce miejscem manifestacji antykomunistycznych i zaciętych walk z próbującymi pacyfikować demonstrantów oddziałami ZOMO.

Wystawa w Muzeum PRL-u opowiada o wydarzeniach, jakie miały miejsce na terenie obejmującym region Małopolska NSZZ „Solidarność” po wprowadzeniu stanu wojennego oraz osobach, które podjęły się odbudowania w konspiracji struktur zakładowych i regionalnych Związku. Małopolska, a w szczególności najmłodsza dzielnica Krakowa – Nowa Huta – określana często mianem „bastionu Solidarności”, była bardzo istotną częścią podziemnych struktur NSZZ „Solidarność”, a przewodniczący regionalnej struktury Regionalnej Komisji Wykonawczej – Władysław Hardek – wchodził w skład władz krajowych Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej.

Wystawa jest też próbą zmierzenia się ze stereotypowym sposobem widzenia Nowej Huty, która często postrzegana jest jako „skansen komunizmu”, miejsce budowane na przekór konserwatywnym mieszkańcom Krakowa. Faktem jest, iż decyzja o budowie Nowej Huty – „miast bez Boga”, podjęta została przez władze komunistyczne i podbudowana była określoną ideologią. Jednak mieszkańcy Nowej Huty przeciwstawili się władzy już w kwietniu 1960 r. walcząc o swobodę kultu religijnego i miejsce do budowy kościoła. Walka o „Solidarność” po wprowadzeniu stanu wojennego była kolejnym etapem tej batalii, w której nowohucianie zawzięcie przeciwstawili się komunistycznym władzom i totalitarnemu systemowi.

Opowieść została podzielona na cztery części: Represje, Formy oporu, Budowa struktur i Ofiary. Pokazano na niej zarówno zarówno fotografie i dokumenty, jak i będące rodzajem artystycznego komentarza grafiki Leszka Sobockiego ze zbiorów Muzeum PRL-u, a także pamiątki. Odtworzono została m.in. podziemna drukarnia.

„W kontrze. Solidarność Małopolska w stanie wojennym”Kurator: Andrzej MalikMuzeum PRL-u, os. Centrum E 1, 31-934 KrakówWystawa czynna od 17 października 2017 r. do 31 marca 2018 r.