Co to są gołoborza?
Gołoborze to miejsce „gołe od boru”, czyli obszar położony na zboczu lub grzbiecie górskim pokryty rumoszem skalnym. Najczęściej jest to rumowisko skalne powstałe w wyniku spękania skał w czasie czwartorzędowych zlodowaceń. Gołoborza powstają w wyniku wietrzenia mechanicznego, a zwłaszcza zamarzania wody w szczelinach skalnych, co powoduje rozsadzanie skał. Najważniejszym warunkiem tworzenia się gołoborzy jest panowanie klimatu z długimi okresami częstych wahań temperatury w pobliżu zera stopni Celsjusza. Powstawaniu gołoborzy sprzyja nachylenie zbocza, po którym zsuwa się zwietrzelina, tworząc skalne pola o dużej powierzchni.
Gołoborza łysogórskie
Gołoborza łysogórskie tworzą malownicze pola kamieni pośród lasów Puszczy Jodłowej. Powstały w epoce plejstoceńskiej w procesie mechanicznego wietrzenia wychodni skalnych piaskowca kwarcytowego - skał osadowych, które powstały w okresie kambryjskim.
Występowanie gołoborzy w Paśmie Łysogórskim charakteryzuje się pewnymi prawidłowościami polegającymi między innymi na ich piętrowym występowaniu, co jest dobrze widoczne na Łysicy i Łysej Górze.
Na północnym stoku Łysej Góry, pierwszy poziom ma swój początek na wysokości około 400 m n.p.m. Są to pojedyncze gołoborza położone w dolnych partiach Pasma Łysogórskiego. Pas środkowy tworzą nieliczne wysepki na wysokości około 470 m n.p.m. Górny pas gołoborzy występuje powyżej 545 m n.p.m. Swój najwyższy poziom osiąga na Łysicy.
Najniższe poziomy gołoborzy świętokrzyskich charakteryzują się większym zaokrągleniem powierzchni poszczególnych bloków skalnych w stosunku do gołoborzy położonych na wyższych poziomach. Świadczy to o dużym transporcie głazów, co doprowadziło do zaokrąglenia ostrych brzegów kamieni.
Średni ciężar głazów budujących wszystkie łysogórskie gołoborza wynosi 110 kg.
Galeria widokowa i zarastanie gołoborzy
Na szczycie Łysej Góry znajduje się galeria widokowa na gołoborzu im. prof. Romana Kobendzy. Galeria została zbudowana dzięki dotacji Fundacji „EkoFundusz” oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Galeria umożliwia poznanie dwóch zabytków przyrody:
- największego śródleśnego gołoborza w Polsce,
- pogańskiego wału kultowego.
Gołoborze im. prof. Romana Kobendzy, znanego botanika i leśnika - znajduje się na północnym zboczu Łysej Góry. Ta rozległa powierzchnia utworzyła się w wyniku połączenia ze sobą fragmentów dwóch sąsiadujących ze sobą gołoborzy. Według badań profesora, największa miąższość gołoborza wynosi ponad 4 m. Dla gołoborza charakterystyczny jest także brak rumoszu drobnoziarnistego.
Niestety, gołoborza systematycznie zarastają. Pierwotnie powierzchnia otwartych gołoborzy w Łysogórach wynosiła około 1.000 ha, z których do dnia dzisiejszego bezleśne pozostało nieco ponad 22 ha.
Proces wkraczania na pozbawiony życia teren organizmów o coraz większych wymaganiach nazywany jest sukcesją pierwotną. Gatunki lub zespoły gatunków, które rozpoczynają ten proces nazywane są gatunkami lub zespołami pionierskimi. Taki pionierski zespół na gołoborzu tworzy jarząb pospolity i towarzyszące mu rośliny. Został on przez botaników nazwany zespołem jarzębiny świętokrzyskiej.
6,50 zł za podziwianie gołoborzy
Za wstęp na galerię trzeba zapłacić 6,50 zł (bilet normalny) i 3,25 zł (bilet ulgowy). Z opłat zwolnieni są mieszkańcy gmin leżących w granicach ŚPN oraz z nim graniczących. Galeria czynna jest przez cały rok. Opłaty pobierane są od 1 kwietnia do 31 października. Na Łysą Górę można dostać się:
- od strony Huty Szklanej, gdzie znajduje się płatny parking (przy Osadzie Średniowiecznej). Z niego drogą asfaltową (ok. 2,5 km) dojdziemy na szczyt. Można też wynająć bryczkę. Ja zapłaciłam 30 zł za dwie osoby;
- od strony Nowej Słupi, gdzie również na parkingu trzeba zostawić pojazd. Stąd na Łysą Górę zaprowadzi nas turystyczny szlak pieszy (niebieski), zwany także „Drogą Królewską”.
Na Łysej Górze znajduje się ponadto zbudowana w 1966r. wieża o wysokości 157 m. Jest to Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Święty Krzyż (RTCN Święty Krzyż). Sygnał radiowy oraz telewizyjny emitowany z wieży swoim zasięgiem pokrywa całe województwo świętokrzyskie i spore fragmenty województw ościennych.
